اتوتوکسیسیتی عبارتست از سمیتی که از طریق مصرف دارو، در گوش ایجاد می شود. داروهایی که سبب ایجاد سمیت در گوش می شوند، اصطلاحا “اتوتوکسیک” نامیده می شوند. دارو هایی از قبیل آنتی بیوتیک ها، داروهای ادرارآور (دیورتیک ها) و … در این دسته قرار می گیرند.
نکات مهم در مصرف داروها
- – پاسخ های شخصی افراد به داروها با یکدیگر متفاوت است. به عنوان مثال داروهایی مانند هیدروکسی زین و یا دیفن هیدرامین، ممکن است برای فردی خواب آور باشند؛ در حالی که در فردی دیگر ممکن است کاملا بی تاثیر باشند.
- – گاهی به منظور خوش طعم کردن داروها و یا تغییر غلظت آن ها، به دارو افزوده می شوند. ممکن است این مواد افزودنی سبب حساسیت بیمار شوند و یا روی گوش او تأثیر بگذارند.
- – داروها بر اساس سطح خونی سه مقدار دارند:
– سطح زیر تراپیوتیک: دارو کمتر از حدی است که یتواند اثر درمانی ایجاد کند.
– سطح تراپیوتیک (سطح موثر خونی)
– سطح سمی: دارو بیش از حد مصرف شده و سبب مسمومیت می شود.
هرچه سطح موثر خونی دارو وسیع تر باشد، بهتر است. در صورتی که سطح موثر خونی دارو بسیار محدود باشد، مقدار کم دارو اثر نخواهد داشت؛ از طرفی با افزودن مقدار کمی دارو، مسمومیت ایجاد می شود.
معروف ترین داروهای اتوتوکسیک
آمینوگلیکوزیدها رایج ترین آنتی بیوتیک های اتوتوکسیک هستند. این داروها حاوی قند (گلوگوز) هستند و هرچه میزان قند آن ها بیشتر باشد، اثرات سمی آن ها نیز بیشتر خواهند بود. آمینوگلیکوزیدهای معروف عبارتند از:
1- استرپتومایسین: این دارو علائم تعادلی و شنوایی ایجاد می کند. علائم شنوایی از چند روز تا شش ماه پس از قطع دارو بهبود می یابد؛ اما علائم تعادلی دائمی هستند. همچنین علائم تعادلی قبل از شنوایی ظاهر می شوند. با انجام تست VNG، می توان علائم تعادلی را در مراحل اولیه شناسایی کرد و با قطع مصرف دارو از مشکلات شنوایی جلوگیری کرد.
2- جنتامایسین: مسئول ایجاد 2% از تمام اتوتوکسیسیتی ها است، همانند استرپتومایسین، ابتدا سیستم تعادلی و سپس سیستم شنوایی را درگیر می کند. پایداری عوارض آن نیز شبیه به استرپتومایسین است.
3- کانامایسین: ابتدا سلول های مویی خارجی را در سیستم شنوایی درگیر می کند. افت شنوایی ناشی از مصرف این دارو یک طرفه بوده و عمدتا فرکانس های بالا را درگیر می کند. میزان سمیت آن نسبت به استرپتومایسین کمتر است.
4- توبرامایسین: افت شنوایی فرکانس بالا ایجاد می کند. این دارو گاهی در سطح موثر خونی نیز مسمومیت ایجاد می کند.
5- آمیکایسین: کم شنوایی یک طرفه در فرکانس های بالا ایجاد می کند. این دارو در نوزادان نارس بستری در NICU به منظور جلوگیری از عفونت تنفسی تجویز می شود. به همبن دلیل گفته می شود چنانچه نوزاد بیش از 7 روز در NICU بستری باشد، لازم است به صورت دوره ای تحت ارزیابی شنوایی قرار گیرد تا در صورت وقوع کم شنوایی، اقدامات مداخله ای زودهنگام انجام شود. چرا که صرف نظر از قیمت سمعک و تکنولوژی سمعک، در کودکان هرچه استفاده از سمعک زودتر آغاز شود، کودک تحریکات حسی بیشتری دریافت کرده و میزان تاثیر کم شنوایی بر رشد گفتار و مهارت های اجتماعی کودک کمتر خواهد بود.
6- نئومایسین: میزان قند آن نسبت به آمینوگلیکوزیدهای قبلی بیشتر است، تزریق وریدی آن مسمومیت شدید ایجاد می کند. حتی گاهی مصرف جلدی و پوستی آن نیز سمیت گوش می دهد.
علاوه بر آمینوگلیکوزیدها، قطره های گوش نیز جهت مصرف موضعی تجویز می شوند و در صورتی که وارد گوش داخلی شوند، اتوتوکسیک هستند. قطره ها جذب مخاط شده، از طریق دریچه های گرد و بیضی به گوش داخلی نفوذ کرده و سبب آسیب به حلزون گوش می شوند. به همین دلیل توصیه می شود در صورت پارگی (پرفوراسیون) پرده گوش، هیچ نوع قطره ی گوشی استفاده نشود. البته گاهی پزشک قطره های جنتامایسین یا نئومایسین را در گوش بیمار می ریزد. علت آن است که در افراد مبتلا به عفونت مزمن گوش میانی همراه با پرفوراسیون پرده تمپان، بافت مخاطی گوش میانی ضخیم می شود. بنابراین با ریختن مقدار کمی از این داروها به داخل گوش، قطره به گوش داخلی نمی رسد.
داروهای ادرار آور نیز همگی سبب کم شنوایی حسی-عصبی می شوند؛ در صورتی که تزریق شوند، اثرات سوء آن ها بیشتر می شود. لازیکس رایج ترین داروی دیورتیک است که می تواند کم شنوایی موقت یا دائمی ایجاد کند.
علائم اتوتوکسیسیتی
علائم معمول اتوتوکسیسیتی عبارتند از:
- – سرگیجه: رایج ترین دارویی که سبب ایجاد سرگیجه می شود، جنتامایسین است. سرگیجه ای که بر اثر مصرف دارو ایجاد شود، نشانه ای از اختلال در سیستم تعادلی (وستیبولار) است.
- – وزوز: وزوز معمولا با افت شنوایی حسی-عصبی همراه است. وزوز ناشی از مصرف آنتی بیوتیک ها، فرکانس بالا بوده، با شنوایی بیمار مداخله کرده و آن را مختل می کند. همچنین کاهش شنوایی و وزوز با تداوم مصرف دارو، به آهستگی پیشرفت می کند. مصرف سالیسیلات هایی مانند آسپرین (البته در دوز بالا) نیزسبب وزوز فرکانس بالا می شود ؛ اما کاهش شنوایی ایجاد نمی کند. تعیین فرکانس وزوز ناشی از مصرف داروهای ادرارآور دشوار است، شروع وزوز ناگهانی بوده و اغلب به دنبال تزریق دارو ایجاد می گردد. صدای وزوز نیز شبیه جیغ، موتور جت و یا شیپور است.
- کاهش شنوایی: کم شنوایی ناشی از اتوتوکسیسیتی حسی-عصبی است. آنتی بیوتیک ها که شایع ترین آن ها آمینوگلیکوزیدها هستند، در ابتدا افت شنوایی موقت و سپس دائمی ایجاد می کنند.کم شنوایی نیز در فرکانس های بالا است (High frequency). گاهی بعد از اولین تزریق کم شنوایی رخ می دهد؛ اما گاهی نیز چند روز پس از مصرف دارو ایجاد می شود.
مواردی که سبب تشدید اثرات سمی داروها می شوند:
- تب بالا
- درمان قبلی با آمینوگلیکوزیدها
- مصرف همزمان دو داروی اتوتوکسیک مانند آمینوگلیکوزید و دیورتیک.
