“رفلکس اکوستیک” عبارتست از انقباض غیر ارادی عضلات گوش میانی که به واسطه ارائه تحریک اکوستیکی (صوتی) رخ می دهد. در گوش میانی، دو عضله مهم وجود دارد:
- – عضله رکابی: این ماهیچه حدود 6 میلی متر طول دارد، توسط عصب زوج هفتم مغزی (عصب صورتی) کنترل می شود و با ارائه محرکات صوتی و غیر صوتی منقبض می گردد.
- – عضله تنسورتیمپانی (عضله کشنده پرده تمپان): این ماهیچه حدود 25 میلی متر طول دارد، توسط عصب زوج پنجم مغزی کنترل می شود و با ارائه محرکات حسی و وقوع پاسخ استارتل منقبض می گردد.
رفلکس اکوستیک حاصل انقباض عضله رکابی است. در واقع رفلکس اکوستیک راهی برای حفاظت از گوش داخلی در برابر اصوات بلند است؛ یعنی اگر میزان صدا بلند باشد، عضلات گوش میانی با انقباض خود سبب می شوند که صدای کمتری به حلزون گوش برسد و بدین ترتیب از آسیب آن جلوگیری می کنند. ارزیابی رفلکس اکوستیک اطلاعاتی را در مورد وضعیت گوش میانی، حلزون و مسیرهای عصبی شنوایی در اختیار ما قرار می دهد.
نحوه ثبت رفلکس اکوستیک
بیمار ساکت و بی حرکت می نشیند، شنوایی شناس هدفون را روی یک گوش او قرار داده و پروب تمپانومتری را در گوش دیگر قرار می دهد. رفلکس اکوستیک به دو صورت همانطرفی (ایپسی لترال) و دگرطرفی (کنترالترال) ثبت می شود:
- در روش همانطرفی، محرک صوتی از طریق پروب ارائه شده و ثبت رفلکس نیز در همان گوشی که محرک به آن ارائه شده، انجام می شود.
- در روش دگرطرفی، محرک صوتی از طریق هدفون ارائه می شود؛ اما ثبت پاسخ توسط پروب و از گوش مقابل انجام می شود.
ابتدا تمپانومتری انجام می شود. در صورتی که فشار گوش میانی مثبت یا منفی باشد، شنوایی شناس برای ارزیابی رفلکس، فشار را برابر با فشار ثبت شده در تمپانومتری تنظیم می کند. محرک صوتی درهر یک از فرکانس های 500، 1000، 2000 و 4000 هرتز از شدت 80 دسی بل ارائه می شود. سپس شدت محرک کم کم افزایش می یابد تا جایی که رفلکس اکوستیک بر روی مانیتور دستگاه ایمیتانس ظاهر شود. این مراحل برای هر دو گوش اجرا می گردد. محرک صوتی مورد استفاده نیز می تواند تون خالص، نویز سفید یا هر محرک دیگری با شدت بالا باشد.
آستانه رفلکس اکوستیک
عبارتست از حداقل شدتی که باعث برانگیختن رفلکس گوش میانی می شود. در افراد هنجار معمولا” این رفلکس در شدت های 70 تا 100 دسی بل (به طور میانگین 85 دسی بل) برانگیخته می شود. با افزایش شدت محرک تا حدود 20-15 دسی بل بالاتر از آستانه، دامنه رفلکس نیز افزایش می یابد؛ اما در شدت های بالاتر به دلیل خستگی عصب شنوایی، دامنه کاهش می یابد. می توان از این نکته برای اطمینان از این که آنچه دستگاه ثبت کرده، رفلکس اکوستیک است، استفاده کرد.
عوامل موثر بر آستانه رفلکس اکوستیک
این عوامل عبارتند از:
- اختلال شنوایی: انواع مختلف کم شنوایی، الگوی رفلکس اکوستیک خاص خود را دارند.
- سن: برخی معتقدند که سن تأثیری بر آستانه های رفلکس اکوستیک ندارد؛ برخی نیز می گویند با افزایش سن و بلوغ سیستم شنوایی، آستانه رفلکس کاهش می یابد.
- جنسیت: گفته می شود، آستانه رفلکس بانوان بهتر از آقایان است.
- نوع محرک: آستانه رفلکس در پاسخ به محرک تون خالص نسبت به محرکات پهن باند (مانند نویز سفید) بالاتر است.
- داروهای موثر بر سیستم عصبی مرکزی: داروهایی که سیستم عصبی مرکزی را تضعیف می کنند (مانند فنوباربیتال که داروی خواب آور برای کودکان است) معمولا” باعث حذف یا افزایش آستانه رفلکس ها می شوند.
- دیرش محرک: اگر دیرش (مدت ارائه) محرک ده برابر شود، بلندی آن دوبرابر شده و بنابراین آستانه رفلکس نصف می شود.
- تحریک دگرطرفی یا همانطرفی: آستانه ها در روش همانطرفی بهتر هستند؛ زیرا برای وقوع رفلکس، مسیر عصبی کوتاه تری طی می شود.
نکات مهم در هنگام ثبت رفلکس اکوستیک
اولین نکته این است که کمترین میزان کم شنوایی انتقالی، باعث سخت شدن پرده گوش و استخوانچه های گوش میانی شده و مانع وقوع رفلکس اکوستیک می شود. به عبارت دیگر حتی 5 دسی بل کم شنوایی انتقالی هم سبب حذف رفلکس اکوستیک در گوش مورد ثبت می شود. بنابراین در صورت مشاهده رفلکس در گوش مورد ثبت (گوشی که پروب در آن قرار دارد)، می توان با اطمینان گفت که فرد کم شنوایی انتقالی ندارد. همچنین اگر گوشی که محرک صوتی به آن ارائه می شود، به اندازه 30 دسی بل یا بیشتر کم شنوایی انتقالی داشته باشد، رفلکس اکوستیک حذف خواهد شد.
رفلکس اکوستیک می تواند برای شناسایی افراد متمارض نیز کاربرد داشته باشد؛ چرا که برای ثبت آن اصلا” لازم نیست فرد پاسخ دهد و فرد نمی تواند مانع برانگیخته شدن این رفلکس شود.
در صورتی که بیمار در حین انجام تست آب دهانش را ببلعد، بخندد، خمیازه بکشد و … بهتر است تست مجددا” انجام شود.
در افراد مبتلا به وزوز، عفونت گوش خارجی، رکرویت منت شدید و هایپراکیوزیس (فراشنوایی) نباید ارزیابی رفلکس اکوستیک انجام شود.
رفلکس اکوستیک و آسیب عصب فاسیال (صورتی)
یکی از کابردهای بالینی ایمیتانس، بررسی عصب قاسیال است. این عصب از هسته خود در ساقه مغز شروع شده، بخشی از آن به عضله رکابی عصبدهی کرده و در رفلکس اکوستیک نقش دارد؛ بخش دیگری از آن نیز عضلات همان سمت صورت را عصبدهی می کند.
یکی از آزمون های نورولوژیک تشخیصی برای ضایعات عصب فاسیال “رفلکس اکوستیک” است. می توان عصب فاسیال را بر اساس محل جدا شدن شاخه رکابی از آن، به دو قسمت تقسیم کرد:
- قسمت ابتدایی (distal): قبل از محل جدا شدن شاخه رکابی.
- قسمت انتهایی (proximal): بعد از محل جدا شدن شاخه رکابی
اولین علامت اختلال عصب فاسیال، ضعف یا فلج عضلات صورت است. فرد مبتلا اغلب نمی تواند سوت بزند، ابرویش را بالا ببرد، جشمک بزند و … . اما برای تشخیص محل اختلال عصب، می توان از رفلکس اکوستیک استفاده کرد. اگر قسمت ابتدایی عصب فاسیال دچار ضایعه شود، رفلکس اکوستیک یا حذف می شود و یا آستانه ی آن افزایش می یابد؛ اما در صورت بروز ضایعه در بخش انتهایی عصب، رفلکس اکوستیک کاملا” طبیعی خواهد بود. همچنین از رفلکس اکوستیک به منظور پایش بهبود عصب فاسیال در طی درمان نیز استفاده می شود.
رفلکس اکوستیک و سمعک
نتایج آزمون ارزیابی رفلکس اکوستیک در تنظیم سمعک کاربرد بسیاری دارد. به عنوان مثال در افرادی که دچار کم شنوایی حسی هستند، رکرویت منت وجود دارد. یعنی با کمی افزایش شدت محرک صوتی، فرد احساس می کند که بلندی آن خیلی افزایش یافته و این سبب آزردگی فرد می شود. به عبارت دیگر محدوده پویایی شنوایی (فاصله بین آستانه شنوایی و سطح ناراحتی شنوایی) افراد مبتلا به کم شنوایی حسی، کم تر از افراد هنجار است. میزان تقویت سمعک در این افراد باید بسیار دقیق تنظیم شود؛ چون اگر میزان تقویت کم باشد، فرد صدا را نمی شنود؛ از طرفی با کمی افزایش میزان بهره سمعک، ممکن است فرد از بلند بودن صدا شکایت کند.
همچنین افرادی که دچار کم شنوایی انتقالی هستند و رفلکس اکوستیک در آن ها حذف شده است، احتمال آسیب حلزون گوش بر اثر صدای بلند بیشتر است. بنابراین لازم است بهره سمعک به گونه ای تنظیم شود که مطمئن باشیم خود سمعک سبب آسیب حلزون و افزایش میزان کم شنوایی نمی شود.
در صورتی که شما از کاهش شنوایی خود رنج می برید، می توانید برای اطلاع از 8 برند برتر سمعک و قیمت سمعک های مختلف با کارشناسان سمعک اقدسیه تماس بگیرید.
