کم شنوایی در کودکان |سمعک مناسب برای کودکان

طبق آمار ارائه شده توسط سازمان بهزیستی کشور، از هر 1000 نوزاد متولد شده در ایران، %7/2 آن‌ها مبتلا به کم  شنوایی هستند. به عبارت دیگر سالانه 3500 کودک مبتلا به کم شنوایی در کشور متولد می‌شوند (یعنی به طور میانگین روزانه 10 نفر). کم شنوایی می‌تواند بر رشد زبان و گفتار و در نتیجه مهارت‌های اجتماعی و برقراری ارتباط کودک اثر بگذارد. هرچه کم شنوایی زودتر تشخیص داده شده و درمان و مداخله زودتر آغاز شود، احتمال تأثیر منفی کم شنوایی بر جنبه‌های مختلف زندگی کودک کم‌تر خواهد بود.
اکثر نوزادان دچار کم شنوایی، از والدین هنجار متولد می‌شوند. بنابراین با تولد نوزاد کم شنوا در یک خانواده، تمام اعضای خانواده باید آموزش‌های لازم جهت درک شرایط و مراقبت از این نوزاد را کسب کنند. هرچه اعضای خانواده اطلاعات بیشتری در مورد نیازهای کودک کم شنوا داشته باشند، بیشتر می‌توانند در زمینه یادگیری، بازی و برقراری ارتباط به او کمک کنند. به همین منظور در این بخش مباحثی در زمینه فرایند شنیدن و درک اصوات، کم شنوایی کودکان، علل، علائم، تشخیص و درمان این نوع کم شنوایی و همچنین اطلاعاتی در مورد برندهای برتر سمعک و وسایل کمک شنوایی مخصوص کودکان و قیمت سمعک های مختلف ارائه می‌شود.

کم شنوایی کودکان را می توان بر اساس فاکتورهای مختلفی طبقه¬بندی کرد. از جمله:

1- زمان ایجاد کم شنوایی:

کم شنوایی مادرزادی: این نوع کم شنوایی همانطور که از نامش پیداست، در هنگام تولد وجود دارد.
کم شنوایی اکتسابی: در این حالت نوزاد در هنگام تولد کم شنوا نیست؛ اما در طول زندگی کم شنوایی به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود.

2- محل وجود اختلال (نوع کم شنوایی):

کم شنوایی انتقالی: بیشترین میزان شیوع را در کودکان دارد. در این نوع کم شنوایی، عامل کم شنوایی در گوش خارجی یا میانی بوده و مانع رسیدن صدا به حلزون گوش می‌شود. مهم‌ترین علامت کم شنوایی انتقالی این است که فرد صدای خود را بلندتر از حد طبیعی می‌شنود؛ در حالی که سایر اصوات را کمتر می‌شنود. کم شنوایی انتقالی اغلب اوقات قابل درمان است و گاهی بطور خودبخودی رفع می‌شود؛ ولی در بیشتر موارد به درمان دارویی یا جراحی نیاز دارد.

علت کم شنوایی کودکان چیست؟

رایج‌ترین علل کم‌شنوایی انتقالی در کودکان عبارتند از:

1- جرم گوش (سرومن):

در بیشتر افراد در حالت طبیعی جرم گوش به صورت خودبخودی خارج می‌شود؛ اما گاهی به دلیل ترشح زیاد سرومن یا کند بودن فرایند خروج آن، سرومن در مجرای گوش جمع و فشرده می‌گردد. زمانی که جرم درون مجرای گوش فشرده و سفت شود، مجرای گوش را مسدود کرده و مانع رسیدن امواج صوتی به پرده تمپان می‌شود. این حالت، علاوه بر کم شنوایی موقتی ممکن است علائم دیگری مانند درد گوش، وزوز گوش، احساس پری در گوش و سرفه داشته باشد. هرگز برای تمیز کردن جرم گوش کودک، از گوش‌ پاک‌کن استفاده نکنید؛ زیرا با این کار جرم را به سمت پرده گوش هل داده و ممکن است به پرده گوش آسیب بزنید. در این موارد به متخصص گوش  و حلق  و بینی مراجعه کنید تا با تجویز قطره‌های مخصوص جرم گوش نرم شود و سپس از طریق شست‌وشوی گوش یا ساکشن جرم را خارج کند.

2- اوتیت مدیا (عفونت گوش میانی):

رایج‌ترین علت کم شنوایی در کودکان، عفونت گوش میانی است. بیش از 85% کودکان حداقل یک‌بار دچار اوتیت میانی می‌شوند. اوتیت مدیا ممکن است به دلیل بزرگ بودن لوزه سوم و اختلال عملکرد شیپور استاش که رابط بین گوش میانی و حلق است، ایجاد شود. همچنین در نوزادان، نحوه نادرست شیر دادن می‌تواند باعث ورود شیر به گوش میانی (از طریق شیپور استاش) و عفونت شود. عفونت‌های دستگاه تنفس فوقانی بر اثر استنشاق دود سیگار نیز این بیماری را ایجاد می‌کند. اوتیت مدیا ممکن است حاد باشد (یعنی ترشحات چرکی در پشت پرده گوش جمع شوند و به آن فشار وارد کنند) و یا مزمن باشد (در این مرحله ترشحات چرکی پرده گوش را پاره کرده و بیرون می‌ریزند. اگر علت اوتیت مدیا اختلال عملکرد شیپور استاش باشد، تا زمانی که این اختلال رفع نشود، عفونت‌های مکرر ایجاد خواهد شد که در طولانی مدت می‌تواند سبب کم شنوایی دائمی شود.

3- اوتیت خارجی:

اوتیت یا عفونت مجرای گوش که به عنوان “گوش شناگران” نیز شناخته می‌شود، نوعی عفونت باکتریایی یا قارچی است که بر اثر ماندن رطوبت در مجرای گوش بعد از حمام یا استخر ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند از طریق ورم و بستن مجرای گوش، کم شنوایی انتقالی موقت ایجاد کند.

4- شکاف کام:

این بیماری نوعی ناهنجاری مادرزادی است که از هز 900 نوزاد متولد شده، یک نفر به آن مبتلاست. این کودکان به دلیل عملکرد غیر طبیعی شیپور استاش مستعد ابتلا به اوتیت مدیا هستند که سبب کم شنوایی انتقالی می‌شود. در صورتی که اوتیت مدیا به طور مکرر رخ دهد، از طریق جراحی یک لوله‌ی کوچک در پرده گوش جایگذاری می‌شود تا بتواند به جای شیپور استاش تهویه گوش میانی را انجام دهد. بعضی از کودکان دچار شکاف کام و لب، مجرای گوش در دوران جنینی تشکیل نمی‌شود و جلوی پرده گوش بسته است که اصطلاحا” گفته می‌شود دچار «آترزی مجرای گوش» هستند.

5- بدشکلی‌های گوش خارجی و میانی:

این بدشکلی‌ها انواع مختلفی دارند:
● میکروشیا (گوش کوچک): در این حالت، لاله گوش کوچک‌تر از حد طبیعی است یا این که اصلا وجود ندارد. این اختلال معمولا” در یک گوش وجود دارد و در پسران بیشتر از دختران رخ می‌دهد. اغلب این کودکان تحت تحت جراحی قرار گرفته و در صورت لزوم لاله گوش مصنوعی برایشان پیوند زده می‌شود.

● آترزی (انسداد کامل مجرای گوش): علت آن معمولا” نقص کروموزومی، سرخجه مادرزادی یا استفاده از برخی داروها توسط مادر در دوران بارداری است. در این حالت ممکن است لاله گوش طبیعی باشد یا این که با میکروشیا همراه باشد. شیوع این اختلال بین 5-1 در هر 20000 نوزاد متولد شده است. در صورت امکان با جراحی مشکل برطرف می‌شود؛ ولی در غیر اینصورت کودک باید از سمعک‌های استخوانی استفاده کند.

● استئوزیس (باریک بودن بیش از حد مجرای گوش): این اختلال ممکن است مادرزادی باشد یا به صورت اکتسابی و بر اثر ضربه ایجاد شود.

● بدشکلی‌های گوش میانی: گوش میانی در سه ماهه اول جنینی تشکیل می‌شود؛ بنابراین هرگونه مشکلی در این دوران؛ مانند اختلالات ارثی، مصرف داروهای غیر مجاز و … می‌تواند باعث بروز بدشکلی گوش میانی شود. این بدشکلی‌ها اغلب شامل فقدان زنجیره استخوانی یا چسبندگی در قسمت‌های مختلف آن است که با جراحی درمان می‌گردد.

کم شنوایی حسی عصبی در کودکان: این نوع کم شنوایی ناشی از اختلال عملکرد حلزون گوش و یا عصب شنوایی بوده و اغلب در هنگام تولد، وجود دارد. از علل دیگر کم شنوایی حسی عصبی می‌توان به مواجهه طولانی مدت با صدای بلند و مصرف داروهای اتوتوکسیک اشاره کرد. این نوع کم شنوایی دائمی بوده و با دارو یا جراحی درمان نمی شود. بنابراین اغلب کودکان مبتلا به کم شنوایی حسی-عصبی کاندید کاشت حلزون و یا استفاده از سمعک هستند.

 رایج ترین علت های کم شنوایی حسی-عصبی در کودکان

رایج ترین علل کم شنوایی حسی-عصبی در کودکان عبارتند از:

1- عفونت‌ها:

عفونت‌های مادر در دوران بارداری و همچنین عفونت‌های بعد از تولد می‌تواند سبب کم شنوایی شود. ویروس‌هایی که معمولا” در کودکان عامل کم شنوایی هستند، عبارتند از: اوریون (شایع‌ترین عامل کم شنوایی حسی-عصبی یکطرفه در کودکان)، سرخک، آبله مرغان، آنفلوآنزا، دیفتری، کزاز، هپاتیت ب و مننژیت.
همچنین در صورتی که مادر در دوران بارداری به ویروس‌هایی مانند سیتومگالوویروس و سیفلیس آلوده شود، ممکن است خودش هیچ علامتی نداشته باشد؛ اما عوارضی از جمله کم شنوایی در نوزادش ایجاد شود.

2- مصرف داروهای اتوتوکسیک توسط مادر در دوران بارداری یا تجویز این داروها برای خود کودک:

این داروها بر حلزون و یا بخش تعادلی گوش داخلی اثر گذاشته و ممکن است باعث ایجاد کم شنوایی حسی-عصبی دائمی، سرگیجه، حالت تهوع و عدم تعادل شوند. کم شنوایی در این مورد معمولا” در هر دو گوش بوده و میزان آن می‌تواند ملایم تا شدید باشد. یک دسته مهم از داروهای اتوتوکسیک، آنتی‌بیوتیک‌های آمینوگلیکوزیدی (کانامایسین، جنتامایسین، آمیکایسین و …) است که اغلب برای درمان عفونت‌ها در کودکان تجویز می‌شود. داروهای درمان زردی نوزادان یا داروهای شیمی درمانی نیز می‌توانند اتوتوکسیک باشند. در صورت تجویز داروهای اتوتوکسیک برای کودکان، باید ارزیابی‌های دوره‌ای شنوایی انجام شود تا در صورت مشاهده اثر دارو، تمهیدات لازم در نظر گرفته شود.

3- ضربه به سر و شکستگی استخوان جمجمه:

گاهی ضربه به پشت سر و قسمت گیجگاه باعث آسیب حلزون و کم-شنوایی حسی-عصبی می‌شود. البته ضربه ممکن است باعث گسیختگی زنجیره استخوانچه‌ای گوش میانی نیز شود که در اینصورت جراحی برای ترمیم آن‌ها لازم است.

4- مواجهه با نویز (کم شنوایی ناشی از نویز):

اسباب‌بازی‌های پرسروصدا و ترقه می‌توانند سبب آسیب شنوایی کودکان شوند. همچنین صدای زیاد بازی‌های کامپیوتری و گوش دادن به موسیقی با هندزفری بسیار خطرناک است. مطالعات نشان می‌دهند که این نوع کم شنوایی در پسران 5 برابر بیشتر از دختران است.
علاوه بر این، تکنولوژی‌هایی که در بخش NICU (بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان) استفاده می‌شوند هم ممکن است صدای بلندی داشته باشند. با توجه به این که کودکانی که بعد از تولد در دستگاه قرار می‌گیرند، برای تکامل ریه و جلوگیری از عفونت از داروهای اتوتوکسیک استفاده می‌کنند، آسیب‌پذیری بیشتری داشته و نویز ناشی از دستگاه‌ها می‌تواند بیشتر از کودکان عادی بر شنوایی آن‌ها اثر بگذارد.

5- ناهنجاری‌های مادرزادی گوش داخلی:

به دلایل مختلفی ممکن است ساختمان گوش در دوران جنینی به طور کامل تشکیل نشود. این ناهنجاری‌ها که به عنوان “آپلازی” شناخته می‌شوند، به سه دسته تقسیم می‌شوند:
– آپلازی میشل: عبارتست از ناهنجاری یا فقدان کامل گوش داخلی و عصب شنوایی. معمولا” ناشی از مصرف داروی «تالیدوماید» توسط مادر در دوران بارداری است؛ ولی در بعضی سندروم‌ها نیز دیده می‌شود. در این حالت کودک هیچ باقیمانده شنوایی ندارد. مزایای استفاده از سمعک در این کودکان محدود؛ اما ارزشمند است.
– آپلازی موندینی: فقط یکی از سه پیچ حلزون تشکیل می‌شود. بنابراین کودک فقط فرکانس‌های بالا را به صورت محدود می‌شنود و اصوات فرکانس پایین را نمی‌شنود. این کودکان کاندید کاشت حلزون هستند.
– آپلازی شیبه: شایع‌ترین نوع بدشکلی گوش داخلی است و اغلب پیچ پایه حلزون گوش را درگیر می‌کند. این کودکان ممکن است کمی شنوایی در فرکانس‌های پایین داشته باشند؛ ولی به دلیل کم شنوایی زیاد باید مداخلات توانبخشی هرچه سریع‌تر انجام شوند.

– کم شنوایی مختلط: این نوع کم شنوایی ترکیبی از کم شنوایی‌های انتقالی و حسی-عصبی است.

3- آستانه ی شنوایی (میزان کم شنوایی)

زمانی که شنوایی‌شناس ارزیابی شنوایی انجام می‌دهد، کم‌ترین شدت صوتی که کودک به آن پاسخ داده است را به عنوان آستانه در نظر می‌گیرد. در کودکان با شنوایی هنجار، آستانه شنوایی حداکثر 20-15 دسیبل است. صدای برگ‌های خشک در زیر پا یا درگوشی صحبت کردن افراد تقریبا” چنین شدتی دارد. اگر کودک نتواند چنین اصواتی را بشنود، احتمالا” کم-شنوایی خفیف دارد. اگرچه این میزان کم شنوایی خیلی ناچیز است؛ اما می‌تواند درک بخش‌هایی از گفتار را مختل کند و همین میزان کم شنوایی می‌تواند برای کودکی که از لحظه تولد یادگیری زبان و گفتار را آغاز می‌کند، بسیار دردسرساز باشد.

کم شنوایی کودک بر اساس آستانه‌های شنوایی او در یکی از طبقات ذیل قرار می‌گیرد:
– کم شنوایی خفیف: آستانه‌های شنوایی  25-15
(این میزان کم شنوایی ممکن است تا زمان غربالگری اول دبستان تشخیص داده نشود؛ زیرا کودک می‌تواند اصوات بلند را خوب بشنود و والدین درخواست کودک مبنی بر تکرار صحبت را اشتباها” به دلیل حواس‌پرتی او می‌دانند).

– کم شنوایی ملایم: آستانه‌های شنوایی 40-25
(این میزان افت شنوایی باعث می‌شود که کودک در مکالمات بخشی از گفتار گوینده را نشنود. این کودکان معمولا” دامنه لغات محدودی دارند، در درک معنی کلمات و یادگیری قواعد دستوری با مشکل مواجه هستند و به دلیل عدم تکامل گفتار افراد غریبه به سختی سخنان آن‌ها را متوجه می‌شوند)

– کم شنوایی متوسط: آستانه‌های شنوایی  41-55
– کم شنوایی متوسط تا شدید: آستانه های شنوایی  70-55
– کم شنوایی شدید:dB HL آستانه های شنوایی 90-70
– کم شنوایی عمیق: آستانه های شنوایی بیش از 90

 

 

4- فرکانس کم شنوایی (زیر و بمی)

فرکانس بر حسب هرتز (Hz) اندازه گیری می شود. شنوایی شناس، آستانه‌های شنوایی کودک را در فرکانس های 250، 500، 1000، 2000، 4000 و 8000 هرتز اندازه‌گیری می‌کند و سپس بر اساس این که آستانه‌های شنوایی در کدام ناحیه فرکانسی خارج از حد طبیعی است، کم شنوایی را در یکی از سه دسته زیر قرار می‌دهد:

• کم شنوایی فرکانس پایین (Low Frequency): در این حالت فرکانس‌های پایین (Hz 2000-250) دچار کم شنوایی هستند.
• کم شنوایی فرکانس بالا (High Frequency): فقط در فرکانس‌های بالا (KHz 8-4) کم شنوایی وجود دارد. کودک مبتلا به کم شنوایی متوسط در فرکانس‌های بالا، ممکن است بخش‌هایی از گفتار را درک نکند؛ اما صدای هلیکوپتر را از فاصله‌ی زیاد بدون هیچ مشکلی بشنود.
• کم شنوایی مسطح (Flat): در این حالت همه فرکانس‌های مورد بررسی، دچار افت شنوایی هستند.

5- گوش درگیر (یکطرفه یا دوطرفه بودن کم شنوایی):

• کم شنوایی یک‌طرفه: در این حالت فقط یک گوش دچار کم شنوایی بوده و گوش مقابل کاملا هنجار است.
• کم شنوایی دوطرفه: در این حالت هر دو گوش کم شنوایی دارند.

 

همواره، عدم پاسخ کودک به صحبت های شما، به معنای کم شنوایی او نیست. گاهی بعضی کودکان به دلیل عدم توجه ممکن است به شما پاسخی ندهند. اما اگر مطمئن هستید که کودک کاملا متوجه گفتار شما شده و پاسخی نمی‌دهد، باید به کم شنوایی او شک کنید. یکی از مهم ترین علائم کم شنوایی، تاخیر در تکامل گفتار و زبان است. سایر علائم ناهنجاری شنوایی کودکان عبارتند از:

• زمانی که فردی در حال صحبت کردن است، به او توجه نمی‌کند. به ویژه زمانی که عوامل حواس پرت کننده هم وجود داشته باشند.
• عدم وقوع رفلکس استارتل (پلک زدن، محکم مکیدن شیر، گرد شدن چشم ها و …) در هنگام شنیدن اصوات بلند و ناگهانی
• نشستن در فاصله کم نسبت به تلویزیون زمانی که ولوم صدای تلویزیون برای سایر افراد خانواده کافی است.
• افزایش خیلی زیاد صدای تلویزیون یا رادیو.
• عدم پاسخ به اصواتی مانند صدای تلفن و یا حرکت مداوم سر و عدم تشخیص جهت منبع صدا.

اگر کودک شما یک یا چند مورد از فاکتورهای زیر را دارد، احتمال ابتلا به کم شنوایی در او بیشتر است. بنابراین لازم است کودک به طور دوره ای تحت ارزیابی شنوایی قرار گیرد.

نوزادان: تولد تا 28 روزگی

رد شدن در غربالگری شنوایی بدو تولد در بیمارستان؛

•  تاریخچه خانوادگی کم شنوایی حسی-عصبی ارثی در کودکی؛
•  عفونت‌های مادر در دوران بارداری مانند سیتومگالوویروس، سرخجه، سیفلیس، هرپس یا توکسوپلاسموز؛
•  بدشکلی‌های جمجمه، سر و صورت؛
•  وزن کمتر از 1500 گرم در زمان تولد،
•  زردی بالا در حدی که نیاز به تعویض خون داشته باشد؛
•  مصرف برخی داروها مانند آمینوگلیکوزیدها (آنتی بیوتیک‌هایی مانند جنتامایسین) در چندین مرحله و یا همراه با داروهای ادرارآور که اثرات سمی بر سیستم شنوایی دارد)
•  مننژیت باکتریایی
•  امتیاز سلامت عمومی (آپگار) بین 4-0 در یک دقیقه اول تولد و یا 6-0 در 5 دقیقه بعد از تولد.
•  یافته‌های مرتبط با سندروم هایی که با کم شنوایی حسی-عصبی همراه هستند.

کودکان: 29 روز تا دو سال

نگرانی در مورد تأخیر در برقراری ارتباط یا تکامل زبان و گفتار؛

•  مننژیت باکتریایی یا سایر عفونت‌هایی که سبب کم شنوایی حسی-عصبی می‌شوند؛
•  وارد شدن ضربه به سر به گونه‌ای که باعث از دست دادن هوشیاری یا شکستگی جمجمه شود؛
•  اوتیت میانی با ترشح (اوتیت مدیای مزمن) مکرر به مدت سه ماه یا بیشتر؛

حساسیت حلزون گوش یک نوزاد همانند افراد بزرگسال است؛ اما کودک باید یاد بگیرد که چگونه از شنوایی خود استفاده کند. یکی از ابتدایی‌ترین و راحت‌ترین مهارت‌های شنیداری که می‌توانید در کودک خود مشاهده کنید، مکان‌یابی است. مکان‌یابی عبارتست از توانایی تشخیص و توجه به منبع صدا. چون ما از طریق دو گوش (به صورت دوگوشی) می‌شنویم، می توانیم اصوات را با دقت بسیار بالایی مکان یابی کنیم. به طور کلی، نوزادان زمانی که صدای بلندی را می شنوند، حرکت کرده یا چشم هایشان را باز می کنند. این به عنوان “رفلکس استارتل” شناخته می شود و اصوات خیلی بلند باید این واکنش را برانگیزند. زمانی که کودک تقریبا 6-5 ماهه است، شما می توانید با ایجاد اصوات آرام در پشت سر یا طرفین او در حالی که به روبرو نگاه می کند، ببینید که آیا درست مکان یابی می کند یا نه. بدین منظور یک جغجغه یا سوت را آرام به صدا درآورده و ببینید که کودک به سمت آن می چرخد یا نه.

همچنین با دانستن روند رشد زبانی کودکان هنجار و مقایسه عملکرد کودک خود با آن، می توانید در صورت وجود اختلال در رشد کودک، پیگیری های لازم را آغاز کنید. این روند را در جدول زیر می بینید:

سن	عملکرد
9-6 ماهگی	کودک برخی اصوات گفتاری را به صورت تک هجا تولید می کند؛ مانند ما، با، دا و …
9 ماهگی	معنای برخی کلمات ساده مانند ماما، بابا، نه و بای بای را درک می کند.
10 ماهگی	صداسازی های کودک بیشتر شبیه به اصوات گفتاری می شود و آن ها را به صورت تکراری بیان می کند؛ مانند دادادادا… در برخی کودکان اولین کلمات قابل تشخیص در این سن تولید می شوند.
12 ماهگی	کودک می تواند تعدادی از کلمات را به طور واضح بیان کند.
18 ماهگی	کودک عبارت های ساده را درک کرده و دستورات کوتاه را دنبال می کند. به بخش های مختلف بدن اشاره می کند. گنجینه واژگان کودک بین 50-20 کلمه است. کودک می تواند عبارات دوکلمه ای بسازد.
24 ماهگی	گنجینه واژگان کودک حدود 150 کلمه است. کودک می تواند جملات ساده دوکلمه ای بسازد. بخش زیادی از گفتار کودک توسط افراد غریبه قابل درک است.
5-3 سالگی	کودک می تواند از طریق گفتار خواسته های خود را بیان کند، احساساتش را بروز دهد، اطلاعات را منتقل کرده و سوال بپرسد. تقریبا” تمام گفتارش برای افراد غریبه قابل درک است. گنجینه واژگان به 2000-1000 کلمه می رسد. مس تواند کلمات را در جملات طولانی و پیچیده با یکدیگر ترکیب کند.

اگر شما متوجه شدید که کودکتان در مقایسه با موارد جدول، حداقل 3 ماه تاخیر در رشد زبان دارد، حتما” در اولین فرصت با مراجعه به شنوایی شناس وضعیت شنوایی او را ارزیابی کنید.