فراشنوایی (هایپراکیوزیس)

فراشنوایی حالتی است که فرد تصور می کند اصوات معمولی، خیلی بلند و آزاردهنده هستند. پیش بینی بلندی و یا آزاردهندگی اصوات، می تواند سبب ترس فرد از آن ها شود. همچنین بعضی بیماران می گویند که شنیدن بعضی صداها برای آن ها دردناک است، یا افراد مبتلا به وزوز ممکن است شکایت کنند که با شنیدن بعضی صداها، وزوزشان بدتر می شود. فراشنوایی ممکن است همراه با کم شنوایی یا بدون آن باشد. در صورت وجود کم شنوایی و فراشنوایی باهم، صرف نظر از نوع و قیمت سمعک، لازم است شنوایی شناس بهره آن را به گونه ای تنظیم کند که فرد با استفاده از سمعک، احساس ناراحتی نکند و مشکل فراشنوایی وی تشدید نشود. گاهی نیز علی رغم عدم وجود کم شنوایی، افراد تنها برای بهبود این مشکل، سمعک با تنظیمات خاص دریافت می کنند. فراشنوایی به سه نوع تقسیم می شود که عبارتند از:

• فراشنوایی بلندی (Loudness hyperacusis): فرد از بلند بودن اصوات معمولی شکایت می کند.
• فراشنوایی آزاردهندگی (Annoyance hyperacusis): فرد می گوید صدا بلند نیست؛ اما از شنیدن آن آزرده می شود.
• فراشنوایی ترس (Fear hyperacusis): فرد از مواجهه با صدای خاصی می ترسد.

علت فراشنوایی

هرچیزی که سبب ایجاد کم شنوایی حسی-عصبی شود، احتمالا” می تواند فراشنوایی نیز ایجاد کند؛ البته در صورت عدم وجود کم شنوایی نیز ممکن است فراشنوایی رخ دهد. اغلب گفته می شود که فراشنوایی ناشی از پلاستی سیتی مغز به دنبال وقوع کاهش شنوایی می باشد؛ یعنی با وقوع کاهش شنوایی در یک فرکانس، فیبرهای عصبی مغز که در حالت عادی به آن فرکانس پاسخ می دادند، به تدریج به فرکانس های مجاور آن پاسخ می دهند. در نتیجه تعداد فیبرهای عصبی که به فرکانس های مجاور پاسخ می دهند، افزایش یافته و درک این اصوات بیشتر می گردد.

ارزیابی فرد مبتلا به فراشنوایی

ابتدا در تاریخچه گیری، با سوالاتی که از فرد پرسیده می شود، مشخص می شود که وی مبتلا به فراشنوایی هست یا نه. سپس شنوایی شناس ارزیابی های خاصی را انجام می دهد تا نوع فراشنوایی مشخص شود. همچنین مواردی از قبیل سابقه آسیب عصب صورتی، سابقه ضربه به سر، بیماری های متابولیک، عفونت ها و بیماری های ژنتیکی بررسی می شود تا علت فراشنوایی مشخص گردد. با مشخص شدن این موارد، می توان در مورد رویکرد درمان بیمار تصمیم گیری کرد.

درمان فراشنوایی

در مرحله اول نیازمند تشخیص دقیق هستیم تا تعیین کنیم که کدام یک از موارد بلندی، آزاردهندگی، ترس یا ترکیبی از آن ها مد نظر است. سپس یک یا چند مورد از روش های درمانی برای بهبود وضعیت بیمار انتخاب می گردد. رایج ترین روش های درمان فراشنوایی، مشاوره و صدادرمانی است:

1- مشاوره:

فراشنوایی می تواند سلامت عاطفی، شنوایی، خواب و تمرکز فرد مبتلا را نیز متأثر کند. بسیاری از بیماران مبتلا، دچار اضطراب هستند. در وهله اول در مشاوره، اطلاعاتی در مورد مکانیسم های احتمالی ایجاد این بیماری در اختیار فرد قرار می گیرد و یادآوری می شود که واکنش او به اصوات تا حد زیادی تحت تأثیر انتظارات اوست؛ یعنی به عنوان مثال اگر انتظار داشته باشد که شنیدن صدایی برایش رنج آور است، حتی اگر آن صدا خیلی معمولی هم باشد، او واکنش شدیدی در برابر آن خواهد داشت.

2- صدا درمانی:

بعضی از بیماران مبتلا به هایپراکیوزیس، از محافظ های شنوایی استفاده می کنند تا صداهای بلند را نشنوند؛ اما باید بدانید که محدود کردن قرارگیری در معرض اصوات، می تواند در درازمدت تأثیر منفی داشته باشد؛ زیرا اگر فرد تصور کند صداهایی که از حد معینی بالاتر هستند، آزاردهنده اند و از شنیدن آن ها اجتناب کند، در صورتی که یک بار در معرض صدای بلندی قرار گیرد، به دلیل عادت نکردن به صدای بلند واکنش بسیار شدیدی خواهد داشت.

به طور کلی پنج استراتژی صدا درمانی رایج برای درمان فراشنوایی استفاده می شود که هیچ یک از آن ها نمی توانند مشکل را در همه بیماران رفع کنند؛ اما سبب بهبود فرد می شوند. این استراتژی ها عبارتند از:

• نویز پهن باند پیوسته سطح پایین: در این روش فرض بر این است که با کاهش شنوایی، تحریکات شنیداری کمتری دریافت می شود و هایپراکیوزیس ناشی از همین امر است. بنابراین اگر فرد در معرض یک نویز پیوشته قرار بگیرد، این مشکل نیز برطرف خواهد شد. مزیت این روش این است که فرد می تواند در خلال کارهای روزمره خود به نویز نیز گوش دهد و نیازی نیست که در طول روز روی درمان مشکلش تمرکز داشته باشد. از طرفی ایراد این روش این است که ممکن است این نویز با درک گفتار تداخل داشته باشد.
• تخمین مقادیر متوالی برای نویزهای پهن باند سطح بالا: در این روش فرد دوره های زمانی خاصی را در روز، در معرض نویز قرار گرفته و سپس به تدریج مدت زمان گوش دادن به نویز و شدت آن را افزایش می دهد.
• تخمین پی در پی صداهای رنج آور: در این روش فرد اصوات خاصی که قبلا” تجربه کرده و سبب آزردگی وی شده اند را ضبط می کند و در زمان هایی که حالت آرام تری دارد، این اصوات را با شدت کمتری گوش می کند. سپس به تدریج مدت زمان و شدت اصوات را افزایش می دهد تا به آن ها عادت کند.
• پوشش جزئی: این روش از یک صدای زمینه ممتد استفاده می کند. به عنوان مثال موسیقی در شدت کم، می تواند تا حدودی صدای آزاردهنده را بپوشاند و سبب شود که بیمار کمتر در هنگام به خواب رفتن یا تمرکز، آشفته شود.
• افزایش تدریجی حداکثر خروجی سمعک: می توان در اوایل تجویز سمعک، حداکثر خروجی آن را در مقادیر کم تنظیم کرد و سپس به تدریج آن را افزایش داد.