اصطلاح ساده «گرفتگی گوش» احساس ناخوشایندی است که برای همه افراد و در هر سنی ممکن است رخ دهد. عموما تصور می‌شود که این احساس به دلیل تجمع جرم گوش در مجرای گوش ایجاد می‌شود اما در حقیقت عوامل متعددی که بعضا تهدید کننده حیات فرد هستند، می‌توانند عامل بروز این احساس ناخوشایند باشند.. بنابراین نباید به سادگی از کنار آن عبور کرد و با خوددرمانی درصدد رفع آن برآمد. در حقیقت اجزای مختلف گوش خارجی (لاله و مجرای گوش)، گوش میانی (پرده گوش، زنجیره استخوانچه‌ای، شیپور استاش و دیگر ساختارهای موجود در این فضا)، حلزون گوش داخلی و ساختارهای آن ممکن است دچار اختلالاتی شوند که برای فرد احساس گرفتگی گوش ایجاد کنند. در بیشتر مواقع نمی‌توان گرفتگی گوش را خطرناک دانست اما متاسفانه احساس گرفتگی و کلافگی در افراد ایجاد می‌کند و زندگی آنها را مختل می‌کند. بیشتر مردم براین باورند که علت گرفتگی گوش، تجمع جرم در مجرای گوش است ولی خوب است بدانید که عومل متعددی دلیل این مشکل هستند. در این مقاله از سمعک اقدسیه قصد داریم تا عوامل ایجاد کیپی گوش را با هم بررسی کنیم.
علل کیپی گوش چیست؟
تجمع جرم گوش
جرم گوش توسط غدد موجود در پوست بخش ابتدایی مجرای گوش ترشح می‌شوند و با گذشت زمان پیوسته به سمت بیرون حرکت می‌کند. جرم گوش علاوه بر پاکسازی مجرای گوش، مانع نفوذ آب، عوامل باکتریایی و قارچی به عمق مجرای گوش هم هست. به طور معمول در مجرای گوش همه افراد، مقداری جرم وجود دارد و احساس گرفتگی گوش را به وجود نمی‌آورد. اما زیاد شدن جرم گوش و درادامه جمع شدن آن داخل مجرای گوش باعث ایجاد مشکل می‌شود. طوری که احساس درد گوش، خارش و احساس گرفتگی گوش باعث آزار ما خواهد شد. برخی افراد پس از استحمام کم شنوایی ناگهانی را تجربه می‌کنند، که به دلیل آن است که منفذ کوچک موجود در حجم زیاد جرم گوش فشرده آنها با آب پر می‌شود برای جلوگیری از آسیب پرده و پوست مجرای گوش که باعث عفونت هم خواهد شد، باید به‌صورت دوره‌ای به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کنیم. متخصص باکمک ابزار و تکنیک‌های روز و البته متناسب با هر شخص و مشکلش، درمان مناسبی را برای ما درنظر می‌گیرد. (یکی از روش های تخلیه جرم گوش شمع گوش است)
جسم خارجی
یکی دیگر از علت‌های کیپ شدن ناگهانی گوش، اجسام خارجی هستند که طبق تجربه اجسام خارجی مختلفی در گوش افراد مشاهده کرده‌ایم. بعضی از این اجسام داخل مجرای گوش و متاسفانه بعضی‌ها هم تا انتهای مجرا وارد شده و ساختارهای گوش میانی و پرده گوش را دچار آسیب کرده‌اند. یکی دیگر از مواردی که شیوع کمی نیز ندارد، ورود حشرات به فضای کانال گوش فرد است. صرف نظر از نوع جسم خارجی، بیرون آوردن آن باید توسط متخصص گوش و حلق و بینی انجام شود.
تومورها و زوائد گوش خارجی
گاهی اوقات وجود کیست، تومور بدخیم و خوش‌خیم در گوش خارجی باعث می‌شود زوائد مجرای گوش فرد کاملا بسته و مسدود شود. از بارزترین علائم چنین عارضه‌ای بحث اصلی این مقاله یعنی احساس گرفتگی گوش است. ازجمله تومورهای شایع خوش‌خیم مجرای گوش، اگزوستوزیس است. در این بیماری ما با یک توده استخوانی که با پوست پوشیده شده است روبرو هستیم که البته ظاهری برجسته دارد و غالبا به صورت دو طرفه (در هر دو گوش) مشاهده می‌شود. یکی از عوامل زمینه‌ساز ایجاد اگزوستوزیس مواجهه مکرر با آب سرد است، از این رو این عارضه در شناگرها بیشتر دیده می‌شود. به ندرت اگزوستوزیس مجرای گوش را به طور کامل مسدود می‌کند اما وجود آن احتمال تجمع جرم گوش را بالا می‌برد.
عفونت گوش خارجی (گوش شناگر)
آب آلوده و یا مرتب دستکاری کردن گوش باعث التهاب و حتی عفونت خواهد شد و درد و خارش و تورم و البته احساس گرفتگی گوش را به‌همراه خواهد داشت. دیابت، التهاب فولیکول موهای درون مجرا و باریک بودن بیش از حد مجرای گوش هم باعث ایجاد عفونت گوش خارجی می‌شود.معمولا برای درمان عفونت‌های گوش خارجی از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی ترکیب شده با استروئیدها استفاده می‌شود تا علاوه بر کنترل عفونت، از میزان تورم نیز کاسته شود. البته در صورت وجود پارگی پرده گوش از قطرات آنتی‌بیوتیک استفاده نمی‌شود و درمان دیگری توسط متخصصین در نظر گرفته خواهد شد. افراد مبتلا به دیابت یا مشکلات زمینه‌ای باید در کنترل بیماری خود وسواس به‌خرج داده و مرتب تحت نظر باشند، درغیراینصورت تشدید عفونت گوش خارجی و چه‌بسا به‌خطر افتادن حیات شخص دور از انتظار نیست. در موارد التهاب فولیکول موهای مجرای گوش نیز از آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی و گذاشتن پدهای آغشته به الکل در داخل مجرا به عنوان گزینه-های درمانی استفاده می‌شود. چنانچه شدت و وسعت التهاب فولیکول‌ها زیاد باشد آنها را با استفاده از بی‌حسی موضعی تخلیه می‌کنند.
مشکلات شیپور استاش
شیپور استاش دارای ساختار لوله‌ای کوچکی(طول آن حدودا 1.5 سانتیمتر و قطر آن چند میلیمتر است) است. این لوله اکثر اوقات بسته است و در مواردی مانند جویدن، خمیازه کشیدن و بلع باز می‌شود. نقش اصلی این لوله متعادل کردن فشار درون فضای بسته گوش میانی نسبت به محیط پیرامون است. یکی دیگر از کاربردهای آن تهویه و تخلیه ترشحات طبیعی گوش میانی به داخل فضای حلق است.
در برخی مواقع ممکن است به دنبال سرماخوردگی، سینوزیت یا آلرژی، دهانه حلقی این لوله متورم و ملتهب شده و به درستی باز نشود. در اصطلاح پزشکی به این عارضه، نقص عملکرد شیپور استاش گفته می¬شود. از جمله علل ایجاد کننده نقص عملکرد شیپور استاش عبارتند از:
- انسداد ناشی از تورم: به دنبال عفونت‌های سینوسی، سرماخوردگی، آنفلوانزا و یا آلرژی دهانه حلقی شیپور استاش دچار احتقان و تورم شده و مسدود می‌شود. به این ترتیب تخلیه ترشحات، تهویه و تعدیل فشار درون گوش میانی به درستی صورت نمی‌گیرد و احساس گرفتگی گوش ایجاد خواهد شد.
- انسداد فیزیکی: تورم لوزه‌ها، پلیپ بینی و در موارد خیلی نادر تومورهای ناحیه حلق از دیگر عوامل مسدود کننده دهانه حلقی شیپور استاش هستند.
- پارگی پرده گوش: پارگی پرده گوش به علل متفاوتی از جمله ضربه و یا عفونت گوش میانی ایجاد شود. انسداد شیپور استاش یکی از عوارض شایعی است که به دنبال پارگی پرده گوش ایجاد می گردد.
بروز پارگی پرده گوش به دنبال عفونت گوش میانی بدین ترتیب صورت می گیرد که نقص عملکرد شیپور استاش مانع از تهویه گوش میانی شده و در نتیجه هوای درون این فضای بسته راکد می‌ماند. بخشی از این هوا به‌واسطه سلول‌های داخل فضای گوش میانی جذب خواهد شد. به این ترتیب از فشار هوای درون گوش میانی کاسته شده و مقدار عددی آن نسبت به فشار اتمسفر پیرامون منفی‌تر می-شود. با ادامه این شرایط رفته رفته گوش میانی دچار التهاب شده و پرده گوش بر اثر این فشار منفی دچار پارگی می شود. به علاوه بروز این شرایط سبب احساس پری و گرفتگی در گوش بیمار می‌شود.
باروتروما
اگر سفر هوایی داشته باشید حتما با این عارضه روبرو شده‌اید، باروتروما حس ناخوشایندی است که به‌دلیل تغییر ارتفاع با آن روبرو می‌شویم. کمی بالاتر اشاره کردیم که وظیفه اصلی شیپور استاش، ایجاد تعادل بین گوش میانی یادرواقع ایجاد تعادل بین فشار هوای دوطرف پرده گوش است. هرگونه تداخل در این فرایند، به پرده گوش آسیب می‌رساند. آن دسته از افرادی که زیاد با هواپیما سفر می‌کنند یا غواصی می‌کنند بیشتر در معرض این بیماری هستند. توصیه به استفاده از آبنبات به هنگام انجام مسافرت‌های هوایی به ویژه در هنگام بلند شدن و یا فرود آمدن هواپیما به این علت است. هدف از این کار، باز شدن شیپور استاش از طریق عمل مکیدن می‌باشد تا فشار دو سوی پرده گوش به تعادل برسد و از بروز احساس گرفتگی گوش پیشگیری شود.
عفونت گوش میانی
ازجمله شایع‌ترین عوامل کم شنوایی انتقالی در تمام سنین، عفونت گوش میانی است. اما به طور کلی در کودکان شیوع بیشتری دارد. وقتی بیمار در اثر سرماخوردگی، التهاب سینوس یا …. دچار انسداد دهانه حلقی شبپور استاش شود، تخلیه تشرحات و تهویه گوش میانی با مشکل روبرو می‌شود و چه‌بسا این امر انجام نشود. علاوه‌براین اگر عوامل باکتریایی به داخل فضای گوش میانی نفوذ پیدا کنند، التهاب، عفونت و ترشح مایع در فضای گوش میانی را به‌همراه خواهند داشت. درد گوش، تب، احساس گرفتگی گوش نتیجه این اختلال خواهد بود. عفونت گوش میانی ممکن است عوارضی ایجاد کند که حیات فرد را به خطر بیندازد. از جمله پیامدهای عفونت‌های گوش میانی می‌توان به کلستئاتوما، گسیختگی زنجیره استخوانچه‌ای گوش میانی، فلج عصب زوج هفتم، التهاب گوش داخلی (لابیرنتیت)، التهاب بخش ماستوئید استخوان تمپورال و انتشار عفونت به درون سیستم عصبی مرکزی اشاره کرد. در ادامه به شرح برخی از این موارد خواهیم پرداخت.
کلستئاتوما
در پشت پرده گوش و داخل فضای گوش میانی، توده‌هایی وجود دارد که از جنس پوست هستند. عفونت مکرر گوش میانی ممکن است باعث ایجاد این توده‌ها شود. البته در برخی موارد فرد مادرزادی این توده‌ها را دارد. همچنین بروز کلستئاتوما در درصد کمی از افراد به صورت خودبه‌خودی ایجاد می‌شوند. اختلال در کارکرد شیپور استاش باعث ایجاد فضار منفی داخل فضای گوش میانی و در ادامه کشیدن شدن پرده گوش به داخل (فضای گوش میانی) می‌شود. اگر این روند ادامه پیدا کند، قسمت بالایی پرده گوش بخاطر استحکام کمی، بیشتر و بیشتر به‌داخل کشیده می‌شود و شبیه یک کیسه می‌شود. سرعت رشد کلستئاتوما در افراد مختلف متفاوت است. اما به طور کلی با تداوم رشد کلستئاتوما، احتمال نفوذ آن به ساختارهای دیگر از جمله گوش داخلی، جمجمه و بخش ماستوئید استخوان تمپورال بیشتر می‌شود. چون محتویات این کیسه باماهیت مواد عفونی و خورندگی هستند، بانفوذ به بخش‌های دیگر باعث به‌خطر افتادن حیات بیمار می‌شوند. در چنین شرایطی با استفاده از مداخلات جراحی، اقدام به برداشتن این توده‌ها می‌شود.
گسیختگی زنجیره استخوانچه‌های گوش میانی
عواملی مانند عفونت گوش میانی و یا وارد شدن ضربه به سر، باعث جداشدن استخوانچه‌های گوش میانی می‌شود. در این موارد انتقال صدا به حلزون گوش با مشکل روبرو می‌شود و شخص با مشکل احساس گرفتگی گوش یا کم شنوایی انتقالی روبرو می‌شود. راه درمان این عارضه نیز مداخلات جراحی است. (انواع کم شنوایی را در اینجا مطالعه کنید)
اتواسکلروزیس
در این بیماری با یک جایگزین شدن روبرو هستیم. بافت اسفنجی استخوانچه‌های گوش میانی با بافت استخوانی نسبتا سخت جایگزین می‌شود. درنهایت زنجیره استخوانچه‌ای متحرک گوش میانی بی‌حرکت و ثابت خواهد شد. علت بروز این بیماری در اکثر موارد ژنتیکی است. اتواسکلروزیس بیماری پیشرونده و عموما دوطرفه است اما ممکن است سرعت پیشرفت بیماری در دو گوش متفاوت باشد. به دنبال شروع این عارضه، فرد از افزایش تدریجی احساس گرفتگی گوش خود و همچنین غالبا از شنیدن صدای وزوز شکایت دارد. پیشرفت فرایند بیماری باعث می‌شود ساختارهای گوش داخلی درگیر شده و میزان کم شنوایی بیمار افزایش می‌یابد.گزینه درمانی مناسب این بیماری در اغلب موارد جراحی است اما به شکل اجتناب‌ناپذیری در حین این فرآیند به شنوایی فرد آسیب‌هایی وارد می‌شود که میزان آن وابسته به شدت و محل بروز اتواسکروزویس است. در مواردی هم به دلایل پزشکی امکان انجام عمل جراحی برای بیمار وجود ندارد، استفاده از سمعک مخصوصا سمعک استخوانی، روش جایگزینی است که در این شرایط برای رفع مشکل شنوایی بیمار راهگشا خواهد بود.
تومورها و زوائد گوش میانی
وردید ژوگولار یکی از وریدهای حیاتی بدن است که بخشی از مسیر حرکتش از کف فضای گوش میانی است. بعضی اوقات این ورید دچار تومور می‌شود. در علم پزشکی به این تومورهای عروقی، که در هر جای بدن از جمله گوش میانی ممکن است ایجاد شوند گلوموس می¬گویند. تومور گلوموس ممکن است کل فضای گوش میانی، استخوان تمپورال و یا حتی ساختارهای درون جمجمه را نیز درگیر نماید. این عارضه در اغلب موارد صرفا در یک گوش اتفاق افتاده و موجب تجربه علائمی همچون کم شنوایی و به خصوص شنیدن صدای وزوز ضربان دار در بیمار گردد. تنها راه درمان چنین تومورهایی مداخله جراحی است.
کم‌شنوایی ناشی از مواجهه با نویز (اصوات بلند)
صداهای با سطح شدتی بالا، ممکن است باعث ایجاد کم شنوایی موقت و یا حتی دائمی شوند. دلیل بروز این مشکل امکان ایجاد آسیب‌های مکانیکال یا تحریک زیاد ساختارهای داخلی گوش است. حتی بعضا ممکن است صدای شلیک اسلحه هم باعث پاره‌گی پرده گوش و یا آسیب به ساختار درون گوش میانی شود. اشخاصی که به چنین مشکلی دچار می‌شوند از صدای سوت و وزوز و احساس گرفتگی در گوش خود رنج می‌برند. در مواردی که آسیب ایجاد شده کمتر باشد، این احتمال وجود دارد که پس از یک دوره استراحت صوتی، احساس گرفتگی گوش مرتفع گردد. همچنین به منظور پیشگیری از وقوع چنین مشکلاتی استفاده از قالب‌های ضد صوت توصیه می‌شود.
بیماری منییر
بیماری منییر عامل بعدی ایجاد احساس گرفتگی گوش است. منییر که همان افزایش فشار مایع درون گوش داخلی است غالبا برای یک گوش اتفاق می‌افتد. البته درنظر داشته باشید عوامل دیگری مثل سرگیجه ناگهانی یا وزوز گوش هم علائم منییر هستند. بیماری منییر به دلایل مختلفی از جمله آلرژی به مواد غذایی، کم‌کاری تیروئید، نقص عملکرد غدد فوق کلیوی و هیپوفیز، اختلالات خودایمنی، بیماری‌های عروقی، ضربه، برخی عفونت‌ها و در موارد متعددی به صورت خودبه‌خودی ایجاد می‌شود. در اکثر بیماران مداخلات دارویی (داروهای مدِر-دیورتیک) موجب بهبودی می‌شود. همچنین داشتن رژیم غذایی کم‌نمک و حذف کافئین و نیکوتین کمک خوبی برای کنترل علائم بیمار است. در مواقعی که درمان‌های دارویی کارایی نداشته باشند، متخصصان از تکنیک تزریق داروهای سمیت‌زا (اتوتوکسیک) به داخل گوش میانی و در موارد حادتر از تکنیک قطع عصب شنوایی استفاده می‌کنند.
مصرف داروهای سمیت‌زا برای گوش
متاسفانه مصرف بعضی از داروها باعث تداخل در عملکرد موقت و با دائمی گوش داخلی می‌شود که باعث گرفتگی گوش و کم شنوایی می‌شود. از آنجا که این داروها از طریق جریان گردش خون، در سراسر بدن توزیع می‌شوند، موجب آسیب دیدن هر دو گوش خواهند شد. آنتی‌بیوتیک‌های آمینوگلیکوزیدی مانند جنتامایسین، کانامایسین، نئومایسین، نتیلمایسین، استرپتومایسین، آمیکایسین و توبراماسین یک دسته از داروهای سمیت‌زای گوش هستند. البته همه آنتی‌بیوتیک‌هایی که پسوند مایسین دارند الزاما برای گوش سمیت‌زا نیستند، از جمله تِرامایسین، ویبرامایسین و کلیندامایسین. اگر شخصی زمینه ژنتیکی داشته باشد، تاثیر سوء این داروها بیشتر خواهد شد.
گروه دیگری از داروهای سمیت‌زای گوش، دیورتیک‌های حلقوی هستند مانند بومتانید، اتاکرینیک اسید و فروزماید. خوشبختانه اثر منفی این دسته قابل برگشت است. داروهای شیمی‌درمانی و ضد مالاریا هم جزو داروهای سمیت‌زای گوش هستند. از آنجا که این داروها برای حفظ سلامت افراد ضروری است، نمی‌توان مصرف آنها را به دلیل عوارض جانبی بر روی گوش قطع نمود. اما توصیه می-شود تا با توصیه این افراد به انجام دوره¬ای و پیوسته ارزیابی شنوایی امکان انجام مداخلات به‌هنگام و پیشگیری از بروز کم‌شنوایی را برای آنها فراهم نمود.
تومور عصب شنوایی
یکی دیگر از عوامل کیپی گوش تومور عصب شنوایی است که از هر 1 میلیون، 13 نفر به آن مبتلا می‌شوند. ابتدا تومور کوچک است و مشکل چندانی برای بیمار ایجاد نمی‌کند اما به‌مرور و با رشد تومور، فشار بیشتری روی عصب شنوایی ایجاد می‌شود ودرنتیجه آن شخص احساس گرفتگی گوش و کم شنوایی می‌کند. در حدود 20 درصد بیماران مبتلا به این مشکل، کم شنوایی ناگهانی خود را نشان می‌دهد معمولا برای درمان تومور عصب شنوایی، با توجه به اندازه و محل دقیق تومور، از تکنیک‌های مختلف جراحی استفاده می‌شود. همچنین در سالمندان یا دیگر افرادی که امکان انجام جراحی وجود ندارد از پرتودرمانی استفاده خواهد شد.
کم‌شنوایی ژنتیکی دیرآغاز
بعضی از بیماری‌های سندرومیک وجود دارند که علائم آنها بعد از گذشت زمان به‌مرور خودشان را نشان می‌دهند. درواقع این بیماری‌های ژنتیکی هستند ولی در بدو تولد خودشان را نشان نمی‌دهند. سندروم آلپورت، سندروم friedrich`s ataxia و سندروم Branchio-oto-renal ازجمله این موارد هستند. درچنین مواردی علائم کم شنوایی شخص در سنین کودکی و نوجوانی شروع می‌شود.
این نوع کم شنوایی موجب بروز تدریجی و تشدید احساس کیپی در گوش کودکان و یا نوجوانان می‌شود.
کم‌شنوایی ناشی از ضربه به سر
ضربه خوردن به سر باعث آسیب به ساختار استخوانی گوش میدانی و یا پرده گوش می‌شود. البته میزان این آسیب به محل ضربه و شدت آن بستگی دارد. دربرخی موارد ممکن است هیچ مشکلی پیش نیاید. در برخی از شکستگی‌های استخوان تمپورال که گوش داخلی آسیب می‌بیند، به دلیل نشت تدریجی مایعات گوش داخلی فرد دچار کم شنوایی شدید می‌شود. این شکستگی دو نوع طولی و عرضی است. در نوع طولی، گوش خارجی و میانی آسیب می‌بینند ولی گوش داخلی از آسیب مصون است. پس با کم شنوایی انتقالی روبرو می‌شویم. چیزی حدود 80 درصد از شکستگی‌های استخوان تمپورال، طولی هستند.درمقابل نوع عرضی شکستگی، ساختار گوش داخلی را هدف می‌گیرد و بیمار با سرگیجه و کم شنوایی حسی-عصبی شدید روبرو خواهد شد.
سکته گوش یا کم‌شنوایی ناگهانی
سکته گوش ناگهانی و یا حداکثر در طول چند روز اتفاق می‌افتد و عموما یک‌طرفه است و میزان و شدت و آن بین اشخاص متفاوت است. احساس گرفتگی گوش توام با صدای سوت گوش یا همان وزوز گوش از جمله موارد آزاردهنده برای افراد مبتلا به این مشکل است. دلایل مختلفی برای این مشکل وجود دارد که در ادامه مشاهده می‌کنید.
- عفونت‌های ویروسی
- اختلالات خودایمنی
- اختلالات عروقی
- افزایش ناگهانی فشار مایع درون گوش داخلی
- تومورهای عصب شنوایی
کم‌شنوایی ناشی از افزایش سن
همانطور که از عنوان این بخش مشخص است، افزایش سن و تغییرات فیزیولوژیک ناشی از آن که در بخش‌های مختلف سیستم شنوایی ایجاد می‌شود (پیر گوشی)، باعث کیپی گوش می‌شود.یکی از اولین قسمت‌های که تحت تاثیر پیرگوشی قرار می‌گیرد حلزون گوش است. سلول‌های درون حلزون بسیار حساس و آسیب‌پذیرند و به تدریج با افزایش سن دچار زوال می‌شوند. عروق بسیار ظریف داخل حلزون نیز از دیگر ساختارهایی هستند که افزایش سن آنها را متاثر می کند. اضمحلال سلول‌های عصب شنوایی عارضه دیگری است که با افزایش سن در فرد صورت گرفته و به واسطه آن انتقال صدا به سیستم عصبی مرکزی دچار اختلال می شود. این اختلال به صورت پیشرونده به تمامی اعصاب شنوایی بسط داده شده و موجب کاهش تعداد آنها و یا کاهش کیفیت اتصالات مابین آنها می‌شود. پیرگوشی بیشتر در آقایان اتفاق می‌افتد ما در حالت کلی میزان شیوع آن بین سالمندان 25-50 درصد گزارش شده است. باتوجه به اینکه پیرگوشی باافزایش سن اتفاق می‌افتد، نمی‌توان آن را متوقف کرد. اما اصلاح سبک زندگی و جلوگیری از روبرو شدن با صداهای خیلی بلند، باعث کاهش سرعت روند آن می‌شود. به‌خاطر داشته باشید، پیر گوشی با مصرف دارو و یا جراحی درمان نمی‌شود. به همین دلیل برای جلوگیری از انزوای سالمندان و کاهش مشکلات ارتباطی آنها و کاهش تاثیر کم شنوایی بر حافظه، بهتر است از سمعک استفاده شود.
