زندگی با کم شنوایی

افراد با کم شنوایی مختلف صداها را چگونه می‌شنوند؟

کم شنوایی به عنوان سومین بیماری شایع در جهان، به صورت مستقیم (پیامدهای شنیداری) و غیر مستقیم (پیامدهای غیر شنیداری) بر جنبه‌های مختلف زندگی و روابط افراد تاثیر دارد. اختلال در تعیین جهت و محل منبع اصوات، ناتوانی در درک گفتار در حضور صداهای زمینه‌ای (نویز زمینه)، ناتوانی در تمییز و تشخیص برخی حروف و کلمات از جمله پیامدهای شنیداری کم شنوایی هستند. اثرات سوء کم شنوایی صرفا محدود به ساختارهای مختلف گوش نمی‌شود و به تدریج به تداوم این عارضه پیامدهای آن متوجه مغز نیز خواهد شد. در علم عصب‌شناسی اصطلاحی با عنوان محرومیت حسی وجود دارد. یعنی زمانی که مغز از یک سیستم حسی مثل سیستم شنوایی یا بینایی ورودی کافی دریافت نکند، به تدریج تغییراتی در عملکرد و توانایی‌هایش ایجاد خواهد شد. به این ترتیب محرومیت از حس شنوایی منجر به بروز بیماری هایی همچون آلزایمر و اختلالات توجهی می‌شود. به علاوه اختلال در شنیدن اصوات به ویژه صداهای گفتاری موجب محدودیت فعالیت  و انزوای اجتماعی افراد مبتلا خواهد شد. به عنوان مثال حضور در محیط‌های شلوغ و پر سر و صدا همچون فروشگاه و یا بانک برای افراد کم‌شنوا بسیار چالش برانگیز است. در محیط خانه نیز افراد کم‌شنوا مشکلات متعددی دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به بلند حرف زدن، زیاد کردن صدای تلویزیون، درست نشنیدن و در نتیجه پاسخ اشتباه دادن و یا درخواست تکرار صحبت‌ها اشاره کرد که موجب بروز مشکلاتی برای این افراد در محیط خانه و خانواده نیز ایجاد نماید. در نتیجه این سختی ها رفته رفته از میزان مشارکت افراد کم‌شنوا در مکالمات خانوادگی و فعالیت‌های خارج از منزل کاسته شده و دچار انزوای اجتماعی، افسردگی و اضطراب می‌شوند. در این مقاله قصد داریم به تفصیل، پیامدهای مقادیر مختلف را شرح دهیم.

برای افراد کم‌شنوا، شنیدن و تشخیص صداها و حروف مختلف دشوار است. حروف مختلف الفباء هر کدام دارای یک محدوده فرکانسی مجزا هستند. در افراد کم‌شنوا دو مسئله پیش می‌آید: 1) اختلال در تشخیص یا درک اصوات، حروف و کلماتی که در محدوده افت شنوایی فرد کم‌شنوا قرار دارند 2) گسترش اختلال ناشی از کم شنوایی به ساختارهای مغز (تضعیف مغز) با گذشت زمان که در نتیجه آن مغز به نشنیدن صداهای موجود در ان محدوده فرکانسی عادت کرده و کلماتی که در بردارنده آن فرکانس‌ها هستند دیگر به خوبی درک نخواهند کرد. از آنجایی که در شرایط طبیعی مغز و گوش تلاش می‌کنند تا از طریق تعامل با یکدیگر اصوات را دریافت و به طور واضح پردازش و درک نمایند، به دنبال ایجاد کم‌شنوایی در برخی فرکانس‌ها، ارتباط بین گوش‌ها و مغز به مرور تضعیف می‌شود و در نتیجه تشخیص و تمییز صداها و حروفی در محدوده فرکانسی دارای کم شنوایی دچار نقصان خواهد شد. برای مثال تمییز حروف «ف» و «س» دشوار می‌شود. میزان یا شدت کم شنوایی براساس میانگین آستانه‌های شنوایی تعریف می‌شود. در حقیقت ادیوگرام یا آنچه که در اصطلاح عام به آن نوار گوش گفته می‌شود نمایش دهنده آستانه‌های شنوایی در فرکانس‌های مختلف است و می‌تواند تا حدی ما را از پیامدهای کم شنوایی فرد آگاه سازد. ادیوگرام یک نمودار است که در محور افقی آن فرکانس‌های مختلف از صداهای بم به سمت صداهای زیر و در محور عمودی آن سطوح شدتی مختلف از کم به زیاد نمایش داده می‌شود. علامت‌های درج شده در ادیوگرام نشان می‌دهد که برای شنیدن هر یک از صداها با فرکانس‌های متفاوت، باید شدت صدا چقدر باشد (تعریف آستانه شنوایی).

میانگین آستانه‌های شنوایی را می‌توان به 5 دسته کلی تقسیم کرد:

1. شنوایی نرمال: تاdB HL 20

از جمله اصواتی که در این محدوده شدتی قرار دارند می‌توان به تیک‌تاک ساعت و یا صدای خش‌خش برگ‌ها اشاره کرد. افرادی که میانگین آستانه شنوایی آن‌ها در این محدوده قرار داشته باشد، چالش و دشواری خاصی را تجربه نخواهند کرد.

2. کم‌شنوایی ملایم (MILD) :25 تا 40 dB HL

صدای گفت‌وگوی آهسته و پچ‌پچ کردن در این محدوده شدتی قرار دارد. این میزان کم‌شنوایی، شبیه حالتی است که به آرامی با انگشت اشاره مجرای هر دو گوش را مسدود کنیم. در حقیقت می‌توان گفت که چون این میزان افت شنوایی شروع کم‌شنوایی است اکثریت افراد به آن توجه نمی‌کنند و پیگیری‌های لازم را انجام نمی‌دهند. معمولا دیگران مشکلات شنوایی این افراد را به کم‌توجهی نسبت می‌دهند. کم شنوایی ملایم در شنیدن صداهای ضعیف یا صداهایی که از فاصله دور می‌آیند مشکل ایجاد می‌کند. به همین دلیل ممکن است افراد مبتلا در مکالمات رو در رو (غیر گروهی) مسئله‌ای نداشته باشند اما محیط‌های دارای نویز زمینه مثل پارک و رستوران مشکل فرد را برجسته‌تر می‌سازند و در این شرایط به سختی می‌توانند مکالمات را دنبال کنند.

3. کم‌شنوایی متوسط (MODERATE):45 تا 70 dB HL

صدای گفت‌وگوی معمولی در این محدوده شدتی قرار دارد. این میزان کم شنوایی همانند حالتی است که یک قالب ژله‌ای کامل (گوش گیر ضد آب) در گوش خود قرار داده باشید. صداهای گفتار معمولی به سختی شنیده می‌شود و فقط صدای بلند قابل شنیدن هستند. این افراد معمولا صدای تلویزیون را زیاد می‌کنند. در صورت عدم استفاده از سمعک مناسب، این افراد بیش از 50 % از صداهای گفتاری را از دست می‌دهند. در شرایطی که فرد کم‌شنوا در مقابل و در فاصله کمی از گوینده باشد که چهره گوینده هم به طور کامل دیده شود و محیط کاملا ساکت و بدون نویز زمینه‌ای باشد، مشکل قابل توجهی در شنیدن صداهای متوسط نخواهد داشت اما در صورت وجود نویز زمینه به شدت دچار چالش می‌شود.

4. کم شنوایی شدید (SEVERE):75 تا 90 dB HL

صدای جارو برقی و یا دستگاه مخلوط کن در این محدوده شدتی قرار دارد. افراد مبتلا به این میزان افت شنوایی تقریبا هیچ یک از صداهای محیطی مانند صدای زنگ در و یا تلفن را نمی‌شنوند و بدون استفاده از سمعک مناسب، قادر به شنیدن اصوات گفتاری نیستند، مگر اینکه فریاد زده شود. از این رو این میزان افت شنوایی به شدت محدودیت اجتماعی ایجاد می‌کند. این افراد به سختی در مکالمات گروهی مشارکت می‌کنند، چرا که گوش کردن و دنبال کردن مکالمات نیاز به تقلای شنیداری فراوان دارد. این افراد حتی با وجود سمعک باز هم به شدت به نشانه‌های بینایی (لب‌خوانی) وابسته‌اند. به منظور کاهش مشکلات ارتباطی این افراد، استفاده تمام وقت از سمعک مناسب توصیه می‌شود.

5. کم‌شنوایی عمیق (PROFOUND): بیش از 90 dB HL

صدای کامیون و اره برقی در این محدوده شدتی قرار دارد. افراد مبتلا به کم‌شنوایی عمیق، بدون استفاده از سمعک‌های قوی یا دستگاه کاشت حلزونی، قادر به شنیدن صداهای گفتار در سطوح شدتی بالا هم نیستند. این افراد به شدت وابسته به علائم بینایی هستند، از این رو عموما ترجیح می‌دهند از زبان اشاره استفاده کنند. هم‌چنین صدای افراد مبتلا به افت شنوایی عمیق یکنواخت و غیر آهنگین است. به منظور کاهش مشکلات ارتباطی این افراد، استفاده تمام وقت از سمعک‌های پر قدرت پشت گوشی یا دستگاه کاشت حلزونی توصیه می‌شود.

جدا از طبقه‌بندی فوق، می‌توان چند نوع کم شنوایی دیگر را نیز در تعاریف آورد.

کم‌شنوایی یکطرفه: به حالتی گفته می‌شود که میانگین آستانه‌های شنوایی در یک گوش کم‌تر از dB HL 20 و در گوش ضعیف‌تر بیشتر از dB HL 35 باشد. این افراد تا زمانی‌که منبع صدا در سمت گوش ضعیف‌تر قرار نگیرد مشکل شنوایی نخواهند داشت. بسته به میزان افت شنوایی در گوش ضعیف‌تر این افراد مشکلات متعددی را تجربه می‌کنند. یکی از مشکلات رایج این افراد مشکل در مکان‌یابی منبع صداست. در حقیقت برای مغز این‌طور تعریف شده که منبع صدا سمت گوشی است که صدای بلندتر بشنود یا زودتر صدا را دریافت نماید. و چون این افراد فقط از یک گوش خود صدا را می‌شنود، در مکان‌یابی صدا چالش دارند. از سوی دیگر مغز برای درک گفتار در محیط‌های شلوغ و دارای نویز زمینه‌ای، نیازمند دریافت اطلاعات شنوایی از هر دو گوش است. در این نوع کم شنوایی به دلیل عدم تقارن ورودی‌های رسیده به مغز فرد در محیط‌های شلوغ به شدت دچار چالش خواهد شد. از مهم‌ترین ولایل بروز این نوع کم شنوایی سکته گوش و یا ابتلا به برخی از بیماری های عفونی همچون اوریون است.

کم شنوایی در فرکانس‌های بالا: به معنای افت میانگین آستانه‌های شنوایی در فرکانس‌های بالاتر از 2000 هرتز است. به این محدوده فرکانسی، محدوده فرکانس بالا یا صداهای زیر (high pitch) گفته می‌شود. افراد مبتلا به این نوع کم‌شنوایی در شنیدن صدای خانم‌ها و کودکان یا دیگر صداهای نازک (مانند حروف «س»، «ف» یا صداهای treble در موسیقی) دچار مشکل می‌شوند. هم‌چنین به دلیل ماهیت صدای تلفن (که بیشتر محتوای فرکانس‌های بالاست) به شدت در مکالمات تلفنی مشکل پیدا می‌کنند و جملات برای آن‌ها مبهم به نظر می‌رسند. این افراد در محیط‌های دارای نویز زمینه بیشتر در درک گفتار دچار سختی و چالش می‌شوند و عمدتا بیان می‌کنند که صداها را می‌شنوند اما مفهوم آن را متوجه نمی‌شوند. یکی دیگر از مشکلات افراد مبتلا به کم‌شنوایی فرکانس‌بالا، شنیدن صدای وزوز است. هر چند در همه انواع کم‌شنوایی احتمال بروز وزوز وجود دارد، اما در این نوع افت شنوایی شایع‌تر است . این مسئله موجب آزردگی هر چه بیشتر این افراد خواهد شد. معمولا با به کارگیری سمعک‌های مناسب علاوه بر بهبود مشکلات شنیداری، از شدت صدای وزوز گوش افراد و نیز از میزان آزاردهندگی آن کاسته می‌شود. ( در مورد سمعک‌های مناسب وزوز بیشتر بخوانید)

کم‌شنوایی در فرکانس‌های پایین: به معنای افت شنوایی در فرکانس‌های کمتر از 2000هرتز است. به این محدوده فرکانسی، محدوده فرکانس‌های پایین با صداهای بم (low pitch) گفته می‌شود. این نوع کم‌شنوایی شیوع کمتری از کم شنوایی فرکانس بالا دارد. افراد مبتلا به کم شنوایی فرکانس پایین عمدتا از کم بودن بلندی صدا شکایت دارند. این افراد در شنیدن مکالمات در شرایط معمول مشکلی ندارند و عمدتا در حضور نویز زمینه و نیز گوش دادن به موسیقی دچار چالش می‌شوند.
همان‌طور که پیشتر گفته شد کم شنوایی تبعات غیر شنیداری دیگری هم در زندگی افراد خواهد داشت. در واقع جنبه‌هایی از زندگی افراد مبتلا را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد که معمولا کمتر به آن‌ها توجه می‌کنیم.

 ارتباط بین کم شنوایی و سلامت ذهن

امروزه ثابت شده که کم شنوایی اثرات سوئی بر فعالیت‌های اجتماعی، عملکرد شناختی و به طور کلی بر کیفیت زندگی افراد می‌گذارد و با بروز افسردگی و آلزایمر ارتباط دارد. در حقیقت کم شنوایی با کاهش مشارکت فرد در تعاملات اجتماعی، موجب بروز معلولیت می‌شود. دشوار بودن فهمیدن صحبت‌های دیگران، درخواست از افراد برای تکرار حرف‌هایشان، عدم اطمینان به صحت شنیده‌های خود غالبا باعث محدودشدن فعالیت‌های اجتماعی، امتناع از حضور در جمع و احساس طرد شدن می‌شود. در نتیجه فرد دچار انفعال و انزوای اجتماعی خواهد شد.

پردازش اطلاعات شنیداری در مغز باعث پویایی آن می‌شود. به دنبال بروز کم شنوایی، فعالیت آن قسمت از مغر که این مسئولیت را به عهده دارد به تدریج دچار زوال خواهد شد. نقص عملکرد ایجاد شده در منطقه شنیداری مغز محدود به همین قسمت نخواهد شد و رفته رفته دیگر عملکردهای مغز را نیز تحت‌الشعاع قرار داده و فرد دچار مشکلات شناختی دیگری از جمله مشکل در تمرکز کردن و اختلالات حافظه می‌شود. در مطالعات اخیر مشخص شده که احتمال بروز آآلزلیمر در افراد مبتلا به افت شنوایی ملایم، دو برابر، در افراد مبتلا به افت شنوایی متوسط، سه برابر و در افراد مبتلا به افت شنوایی شدید، پنج برابر بیشتر از سایرین است.

نکاتی برای برقراری ارتباط بهتر با افراد دارای کم شنوایی

از سوی دیگر اعضای خانواده، همکاران و دوستان فرد کم شنوا هم به درجاتی تحت تاثیر مشکل کم شنوایی قرار می‌گیرند. آن‌ها باید برای برقراری ارتباط با فرد کم شنوا تلاش بیشتری کنند برقراری ارتباط موفق با افراد کم شنوا نیازمند همکاری همه افراد دخیل در مکالمه است. حتی اگر فرد کم شنوا، کاربر سمعک باشد و از استراتژی‌های ارتباطی استفاده کند باز هم لازم است سایر افراد هم استراتژی‌های ارتباطی مناسب را به کار گیرند، از جمله این استراتژی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حتما صورت شما در مقابل فرد کم شنوا باشد و در صورت امکان در موقعیتی قرار بگیرید که نور محیط کافی باشد. هم چنین به گونه‌ای باید در مقابل فرد کم شنوا ایستاد که نور روی صورت گوینده باشد و نه در چشمان فرد شنونده
• نباید از فاصله دور، مثلا از یک اتاق دیگر با فرد کم شنوا صحبت کرد. ندیدن صورت فرد گوینده یکی از رایج‌ترین علل مشکل در فهم گفتار در افراد کم شنواست
• باید با وضوح، آهسته، شمرده اما طبیعی صحبت کرد. در حقیقت بدون فریاد زدن یا حرکات اغراق آمیز لب و دهان. فریاد زدن موجب از بین رفتن کیفیت صدای گفتار و دشوار شدن لب‌خوانی می‌شود
• پیش از شروع صحبت کردن با افراد کم‌شنوا باید آن‌ها را صدا کرد. به این ترتیب آن‌ها می‌توانند بر صحبت‌های فرد گوینده توجه کرده و بخش کمتری از صحبت‌ها را از دست بدهند
• در هنگام صحبت کردن با افراد کم‌شنوا نباید دست‌ها در مقابل صورت باشد. برای مثال هنگام غذا خوردن یا سیگار کشیدن، فرد کم‌شنوا به چالش می‌افتد
• اگر فرد کم‌شنوا در یک گوش شنوایی بهتری دارد، باید این مسئله را به خاطر داشت و همواره نزدیک به همان گوش قرار گرفت
• مشکل کاهش کیفیت صداها و دشوار بودن تمییز اصوات مختلف برای فرد کم‌شنوا را باید در نظر داشت. ممکن است صدای فرد گوینده را بشنوند اما باز هم در فهم کلمات مشکل داشته باشند. هم‌چنین افراد کم‌شنوا در حضور نویز زمینه بیشتر دچار مشکل در فهم گفتار می‌شوند
• برخی افراد کم‌شنوا به اصوات بلند بسیار حساس می‌شوند و برایشان ناخوشایند است. در صورت امکان از ایجاد چنین اصواتی باید پیشگیری نمود و نباید با آن‌ها بلند صحبت کرد
• اگر فرد کم‌شنوا در فهمیدن یک جمله یا عبارت مشکل دارد باید به جای تکرار مکرر همان جمله تلاش کرد تا آن مفهوم را با کلماتی دیگر و یا شیوه‌ای دیگر برایش بازگو نمود
• پیش از شروع مکالمه بهت است فرد کم‌شنوا را در مورد موضوع کلی صحبت مطلع کرد. هم‌چنین از تغییر ناگهانی موضوع صحبت اجتناب کرد
• در هنگام ارائه اطلاعات خاص مانند زمان، آدرس و یا شماره تلفن به افراد کم‌شنوا باید از آن‌ها خواست که صحبت‌ها را تکرار کنند و در صورت لزوم اطلاعات را به صورت نوشتاری در اختیار آن‌ها گذاشت
• باید به خاطر داشت که برای همه افراد به ویژه افراد کم‌شنوا، در شرایط بیماری یا خستگی گوش دادن و درک گفتار سخت‌تر می‌شود