یکی از سوالاتی که همیشه در تجویز سمعک مطرح می شود، این است که به یک گوش سمعک بدهیم یا دو گوش؟! بعضی از بیماران نیز بیان می کنند که من با دریافت یک سمعک اصوات را می شنوم. پس چرا شنوایی شناسم مرا مجبور می کند که دو سمعک دریافت کنم؟ ممکن است فکر کنید شنوایی شناس برای سود بیشتر بر تجویز دوگوشی سمعک تاکید دارد ولی باید بدانید که دلیل علمی پشت این قضیه است.
شنوایی دوگوشی نسبت به شنوایی تک گوشی برتری دارد. چرا که در شنوایی دوگوشی سه اتفاق مهم رخ می دهد که شنوایی تک گوشی فاقد آن ها است. این سه اتفاق عبارتند از:
1- تجمع دوگوشی (binaural summation)
اطلاعاتی که توسط دو گوش دریافت می شوند، در ساقه مغز با یکدیگر ترکیب می شوند. این پدیده را اصطلاحا “تجمع دوگوشی” می نامیم. این تجمع سبب افزایش بلندی صدا و یا به عبارت دیگر کاهش آستانه های شنوایی می شود.
این پدیده به صورت فیزیولوژیک و الکتروفیزیولوژیک نیز اثبات شده است. به عنوان مثال در تست الکتروفیزیولوژیک ABR، دامنه موج پاسخ با تحریک دوگوشی افزایش می یابد. بیماری که تنها یک گوشش شنوایی دارد، از این مزیت محروم می باشد.
2- مکان یابی (localization)
صفحه ای فرضی را دور تا دور سر در نظر بگیرید. زوایای مختلف روی این صفحه را آزیموت می نامیم. در آزیموت 0 منبع صوتی در خط وسط روبروی صورت قرار دارد و صدایی که در این حالت به دو گوش می رسد، کاملا یکسان است. در آزیموت 90 منبع صوتی در مقابل گوش راست قرار دارد و صدا ابتدا به گوش راست و سپس به گوش چپ می رسد. در این زاویه مکان یابی اصوات بم و زیر با یکدیگر تفاوت دارد.
در فرکانس های زیر، سر حدود 19-13 دسی بل اثر سایه ایجاد می کند. این اثر سایه ای در فرکانس های بم نیز وجود دارد اما کمتر (3 دسی بل) است. بنابراین شدت صدایی که به گوش راست می رسد، بیشتر از صدایی است که به گوش چپ می رسد. در فرکانس های بم، صدا از لحاظ زمانی یا فازی حدود 0.65 میلی ثانیه زودتر به گوش راست می رسد. این اختلاف طیفی و زمانی بین صدایی که به دو گوش می رسد، در ساقه مغز شناسایی شده و درک می گردد. در واقع تنها صدایی که شدت بالاتری دارد و زودتر دریافت شده است، در مغز پردازش می شود.
در آزیموت 180 منبع صوتی در پشت سر فرد قرار دارد و مجددا صدا به طور یکسان به دو گوش می رسد. برای تشخیص این که منبع صوتی در جلوی فرد قرار دارد یا پشت سر او و همچنین جهت یابی عمودی صدا، اختلاف طیفی صدای دریافتی توسط دو گوش و رزونانس لاله و کونکای گوش کمک کننده است. آزیموت 270 نیز مشابه آزیموت 90 ولی برعکس اشت.
با توجه به توضیحات بالا می توان چنین برداشت کرد که وجود حس شنیداری در فرکانس های زیر برای جهت یابی در سطح عمود و جهتیابی جلو-عقب کاملا ضروری است. وجود کم شنوایی یک طرفه سبب افزایش خطای جهت یابی در سطح افق می شود.
3- سرکوب دوگوشی نویز (binaural squelch)
فردی را در نظر بگیرید که در محیطی قرار دارد که هم نویز و هم سیگنال گفتاری در آن وجود دارد و هردو منبع سیگنال و نویز در یک سمت او هستند. ساختار طیفی و تغییرات سیگنال گفتاری کاملا مشخص بوده و زمانی که به گوش دورتر می رسد، تنها شدت و فاز آن کمی دستخوش تغییر می شود اما یکی از ویژگی های نویز این است که ساختار مشخصی ندارد و به صورت تصادفی تغییر می کند.
بنابراین نویزی که به گوش دورتر می رسد کاملا ساختاری متفاوت با نویز دریافتی توسط گوش مقابل دارد. هنگامی که ورودی های دو گوش در ساقه مغز با یکدیگر مقایسه می شوند، سیگنال های گفتاری که مشابه یکدیگر هستند تقویت شده و نویزها که با یکدیگر تفاوت دارند، سرکوب می شوند. بدین ترتیب شنوایی دوگوشی سبب افزایش نسبت سیگنال به نویز (SNR) شده و فرد می تواند به واسطه ی آن بر روی سیگنال هدف تمرکز کند.
این سه پدیده که در شنوایی دوگوشی رخ می دهند، سبب افزایش قدرت درک گفتار فرد می شوند. به همین دلیل طبق یک قاعده ی کلی، اساس همواره بر تجویز دوگوشی سمعک است؛ مگر این که خلاف آن ثابت شود.
در چه صورتی تجویز یک گوشی سمعک بر تجویز دوگوشی ارجحیت دارد؟
- عدم تقارن شنوایی: در صورتی که یک گوش هنجار و گوش دیگر کم شنوا باشد، تنها یک گوش به سمعک نیاز دارد.
- وجود اختلالات شنوایی مرکزی: در این موارد با تقویت دوگوشی، ورودی دریافتی توسط دو گوش با یکدیگر تداخل خواهد داشت. بنابراین برای کمک به درک گفتار، تنها به یک گوش سمعک می دهیم.
- اهمیت زیبایی برای بیمار و یا وجود محدودیت حرکتی و سالمندان.
در سایر موارد غیر از موارد مذکور، سمعک به صورت دوگوشی تجویز می شود. اهمیت این مساله به قدری زیاد است که تاکید می شود چنانچه بیمار توان مالی پرداخت هزینه دو سمعک گران را ندارد، تلاش کنید دو سمعک با قیمت کمتر برایش تجویز کنید ولی حتما به دو گوش سمعک بدهید. به عبارت ساده تر قیمت سمعک نباید مانع تجویز دوگوشی آن شود.
