سمعک چیست و چه فایده ای دارد؟

هنگامی که گوش انسان به ویژه حلزون و اعصاب آن بر اثر عوامل مختلف از جمله مواجهه با صدای بلند، مصرف برخی از داروها، ابتلا به بیماری و یا عوامل ژنتیکی دچار آسیب شود، این آسیب دائمی و غیرقابل برگشت بوده و هیچ راهکار دارودرمانی و یا جراحی برای بهبود آن وجود ندارد. علت این مسئله به ماهیت غیر قابل تقسیم بودن اعصاب بدن بازمی‌گردد. به این معنا که به دنبال بروز آسیب در عصب، از آنجایی که این بافت توانایی تکثیر خود را ندارد، این آسیب برای همیشه بدون تغییر باقی می‌ماند.

غیر قابل درمان بودن مشکل شنوایی موجب شکل‌گیری یکی از شاخه‌های پزشکی به نام توانبخشی شنوایی شده است. در این شاخه هدف درمان نیست بلکه صرفا مدیریت و کاستن از میزان محدودیت‌های ایجاد شده برای فرد به واسطه مشکل شنوایی است. یکی از مهم‌ترین اجزای روند توانبخشی شنوایی استفاده فرد از وسایل کمک‌شنوایی به خصوص سمعک است. سمعک در حقیقت وظیفه دریافت اصوات محیط پیرامون و تقویت آن به میزانی است که برای کاربر به راحتی قابل شنیدن باشد. اگر نگاهی کلی و ساده به اجزای آن داشته باشیم، هر سمعک از سه بخش اصلی تشکیل شده است:
1) میکروفون
2) تقویت کننده صدا –آمپلی فایر و
3) بلندگو
میکروفون وظیفه دریافت اصوات را بر عهده دارد. اصوات پس از دریافت در اختیار آمپلی فایر سمعک قرار گرفته و پس از تقویت به میزان کافی در اختیار بلندگو قرار گرفته تا برای کاربر پخش گردد. اگر چه امروزه سمعک‌ها پیشرفت‌های چشمگیری داشته و صرفا یک “بلندگوی ساده” نیستند. بلکه پردازنده‌های بسیار قوی در آن‌ها تعبیه شده‌اند که پیش از تقویت اصوات توسط آمپلی-فایر، به دقت آن‌ها را مورد سنجش و پردازش قرار داده و اجزای مختلف صدای دریافتی (شدت و فرکانس) را استخراج می‌کنند. این امر به سمعک کمک می‌کند تا اصطلاحا تمام اصوات را به یک اندازه تقویت نکرده و برای هر صدا براساس میزان اهمیت آن تقویت متفاوتی را ایجاد نماید. به طور مثال اصوات آهسته همچون صدای نجوا را بیشتر و صداهای بلند مثل بوق ماشین را بسیار کمتر تقویت نماید. به علاوه اصوات کم‌اهمیت مثل صدای دستگاه تهویه، وسایل سرمایشی و یا حتی صدای قاشق و چنگال را به خوبی شناسایی کرده و علی‌رغم آهسته بودن شدت صدا، کمتر آن‌ها را تقویت نماید تا برای کاربر سمعک آزاردهنده نباشند.

استفاده از سمعک با ایجاد سهولت شنیداری برای کاربر خود موجب کاهش تلاش (تقلای فرد) برای شنیدن شده و در نتیجه سبب می‌شود تا فرد انرژی به نسبت کمتری برای شنیدن و تمرکز کردن بر روی اصوات صرف نماید. از سوی دیگر نتایج تحقیقات انجام شده برای روی کودکان مبتلا به مشکلات شنوایی حکایت از آن دارد که استفاده از سمعک تا حد زیادی موجب رشد زبان و گفتار و جلوگیری از تاخیر کلامی و افت تحصیلی آن‌ها می‌شود. استفاده از سمعک در گروه سالمندان نیز از مزایای فراوانی برخوردار است و شیوع اختلالات روانشناختی همچون افسردگی، انزوای اجتماعی و پرخاشگری را به شدت در آنان کاهش می‌دهد.
سمعک با تحریک پیوسته حلزون و اعصاب شنوایی مانع از تحلیل مغز به ویژه مراکز پردازش شنوایی می‌شود. پژوهش‌های صورت گرفته بر روی کودکان کم‌شنوا نشان داده است که در صورت عدم استفاده از سمعک، مغز به مرور توانایی خود را برای پردازش اصوات گفتاری از دست داده و در صورت عدم مداخله به‌هنگام، کودک توانایی دستیابی به رشد زبان و گفتار طبیعی را برای همیشه از دست خواهد داد. استفاده از سمعک در گروه سالمندان نیز مانع از تسریع روند تحلیل بافت مغز ناشی از سالمندی و بروز آلزایمر زودرس می‌شود. البته ذکر این نکته در اینجا ضروری است که پروسه سالمندی یک روند فیزیولوژیک بوده و هیچ مداخله دارویی و یا توانبخشی قادر به متوقف کردن آن نیست. از این رو استفاده از وسایل کمک‌شنوایی همچون سمعک صرفا موجب کاهش سرعت پیشرفت این روند شده و علائم حاصل از آن را کاهش می‌دهد.

کدام سمعک بهتر است؟

تجویز سمعک مناسب مستلزم داشتن دانش کافی در خصوص این وسیله کمک‌شنوایی مهم است. از این رو انتخاب سمعک مناسب همواره باید با مشورت ادیولوژیست (شنوایی شناس) صورت پذیرد. با این وجود در فرآیند انتخاب سمعک یکی از مهم‌ترین عوامل لحاظ نمودن نظر و سلیقه خود بیمار است. به عبارت بهتر یکی از سوالات اصلی در تجویز سمعک آن است که بدانیم نظر خود بیمار در مورد سمعک و انواع آن چیست. پاسخ این سوال به ادیولوژیست کمک زیادی خواهد کرد تا سمعکی را انتخاب نماید که نیازهای بیمار را تا جای ممکن پوشش دهد. اما به راستی کدام سمعک بهتر است؟

سمعک‌ها از چندین منظر تقسیم بندی می‌شوند:

1) داخل گوشی یا پشت گوشی بودن:

مهمترین عامل در انتخاب سمعک پاسخ به این سوال است. عمده مراجعه‌کنندگان تمایل زیادی به استفاده از سمعک پشت گوشی ندارند چرا که احساس می‌کنند این وسیله زیبایی بصری آنان را کاهش می‌دهد. به همین خاطر سمعک داخل گوشی مخاطبان بیشتری دارد.

اما نباید فراموش کرد که سمعک داخل گوشی برای همه افراد کارای لازم را ندارد. برخی از مواردی که مانع از تجویز سمعک داخل گوشی می‌شوند عبارتند از:

• افت شنوایی شدید: با توجه به کوچک بودن سمعک‌های داخل گوشی، امکان استفاده از بلندگوهای قوی در آن‌ها وجود ندارد. از این رو نمی‌توان از این سمعک‌ها برای افت‌های شنوایی شدید استفاده کرد.
• عفونت گوش (سابقه پارگی پرده گوش و یا ترشح در گوش): از آنجایی که در سمعک‌های داخل گوشی تمام مدار سمعک به صورت فشرده در داخل کانال گوش قرار می‌گیرد، هر گونه عفونت و یا ترشح در گوش موجب آسیب دیدگی جدی مدار و قطعات سمعک داخل گوشی قرار می‌شود.
• شنوایی طبیعی در اصوات با فرکانس بم علی رغم افت شنوایی در فرکانس‌های زیر: از آنجایی که سمعک داخل گوشی تمام فضای کانال گوش را مسدود می‌نماید، اصوات بم به ویژه صدای خود فرد در فضای کانال گوش محصور شده و نمی‌تواند خارج شوند. بیمار این موضوع را با بازگشت (اکو) شدید صدای خود به هنگام استفاده از سمعک داخل گوشی احساس می‌کند.
• باریک بودن کانال گوش: برای ساخت سمعک داخل گوشی، کانال گوش بیمار باید فضای کافی برای تعبیه قطعات سمعک را داشته باشد. تعیین میزان فضای کانال گوش و پیش‌بینی امکان‌پذیر بودن تجویز سمعک داخل گوشی، پس از معاینه و قالب‌گیری از گوش بیمار تعیین می‌گردد.

2) تک گوشی یا دو گوشی بودن سمعک:

از آنجایی که شنوایی خدادادی انسان بر پایه شنوایی دو گوشی است، به هنگام نیاز به استفاده از سمعک نیز تجویز دو گوشی موجب بهبود قابل ملاحظه کیفیت صدای سمعک می‌شود. علت این مسئله آن است که با تجویز تک گوشی، تمام فشار شنیدن تنها بر دوش گوش دارای سمعک قرار می‌گیرد و نمی‌توان از توانایی‌های ویژه مغز در زمینه تفکیک اصوات گفتاری به خوبی استفاده کرد.

عیب دیگر تجویز تک‌گوشی آن است که بیمار شنوایی و تفکیک اصوات مناسبی در محیط‌های شلوغ و پرهمهمه نخواهد داشت چرا که این توانایی مهم تنها توسط مغز و از طریق مقایسه اطلاعات شنوایی دو گوش به خوبی صورت می‌گیرد. در حالی که شنوایی تک‌گوشی عملا این توانایی را از مغز سلب می‌کند.
با این وجود تجویز سمعک دوگوشی برای تمام بیماران نیز کارایی ندارد. به طور مثال چنانچه بیمار مدت‌ها سابقه استفاده از سمعک تک‌گوشی را داشته و از گوش مقابل خود استفاده مناسب نکرده باشد، تجویز سمعک دو گوشی در بیشتر موارد موفق نیستند. علاوه بر این تجویز سمعک دو گوشی در بیماران که از اختلالات پردازش شنوایی (اختلالات سیستم شنوایی مرکزی) رنج می‌برند، کارایی کمتری نسبت به تجویز تک گوشی دارد. شناسایی و تشخیص هر دو مورد بالا صرفا با معاینه دقیق و ارزیابی‌های کامل شنوایی بیمار مقدور خواهد بود.

3) هوشمند بودن سمعک:

یکی از فناوری‌های پیشرفته به کار رفته در سمعک‌های امروزی، تکنولوژی هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی در سمعک این وسیله را قادر می‌سازد تا با نمونه برداری پیوسته از اصوات محیط پیرامون و تجزیه و تحلیل آن به الگویی از صداهای محیط پیرامون رسیده و نسیت به محیط اصطلاحا “قضاوت” داشته باشد. قضاوت هوش مصنوعی به این شکل خواهد بود که محیط اطراف را به عنوان یک محیط ساکت و یا محیط شلوغ شناسایی کرده و در نتیجه تنظیمات صدا را متناسب با آن محیط انجام دهد. همین موضوع باعث می‌شود تا کیفیت صدای سمعک برای کاربر در محیط‌های مختلف حفظ شود. قابلیت مهم دیگر هوشمند بودن سمعک‌ها قابلیت شناسایی موسیقی است. چرا که سمعک‌های بدون هوش مصنوعی صرفا بر روی اصوات گفتاری تمرکز داشته و به مابقی صداها توجهی ندارند. اما توانایی هوش مصنوعی در شناسایی موسقی به کاربر کمک می‌کند تا به هنگام گوش دادن به موسیقی صدایی با کیفیت را دریافت نماید.
با وجود تمام مزایای سمعک‌های هوشمند، لزوم استفاده و انتخاب نهایی آن‌ها وابسته به جلسات معاینه است. علت این مسئله آن است که استفاده از سطوح بالای تکنولوژی در بعضی از بیماران تاثیر معکوس داشته و با ایجاد تداخل در پردازش‌های شنیداری بر مشکلات آنان می‌افزاید.

4) توانایی اتصال سمعک به سایر وسایل:

با گسترش وسایل ارتباط جمعی از جمله موبایل، امروزه امکان دسترسی بسیاری از افراد به این وسیله فراهم شده است. در زندگی روزمره ما موبایل نه صرفا یک وسیله برای برقراری تماس بلکه وسیله‌ای در جهت برطرف نمودن بسیاری از نیازهای ماست. به همین دلیل برای افراد مبتلا به کم شنوایی، اتصال بی‌سیم (بلوتوث یا وایرلس) سمعک به موبایل از اهمیت بالایی برخوردار است. از سوی دیگر این اتصال بی‌سیم موجب می‌شود تا در هنگام مکالمات به دلیل کاهش همهمه محیط، فرد صدا باکیفیت بالاتری را دریافت نماید.
توانایی اتصال به تلویزیون از دیگر توانایی‌های مهم سمعک‌هاست. از آنجایی که بخش قابل توجهی از زمان در طول روز به ویژه در سالمندان صرف تماشای تلویزیون می‌شود، امکان اتصال سمعک با این وسیله، مسئله‌ای مهم به حساب می‌آید. به همین خاطر همواره در تجویز سمعک میزان زمانی که فرد با تلویزیون در ارتباط است اهمیت زیادی دارد.

با این وجود نباید فراموش کرد که تجویز سمعک با قابلیت اتصال به تلفن و تلویزیون در صورتی کارایی بالایی دارد که بیمار نیاز به استفاده از این وسایل را در زندگی روزمره خود احساس نماید. در غیر اینصورت این قابلیت‌ها تنها به عنوان یک پتانسیل نهفته در سمعک‌ها خواهد بود که با وجود تحمیل هزینه بالای تهیه آن، برای کاربر خود کارایی به خصوصی ندارند.

پس به عنوان جمع بندی می‌توان به این سوال که “کدام سمعک بهتر است” اینطور پاسخ داد که
یک الگوی ثابت تجویز سمعک برای تمامی افراد وجود ندارد و هر فرد می‌بایست متناسب با نیازها و امکانات خود و همچنین مشاوره با متخصصین، اقدام به تهیه سمعک نماید.